Đạn bom rồi nạn cấm vận từng khiến ta suốt một thời gian dài lâm vào cảnh khan hiếm thực phẩm. Không, phải nói là điêu đứng về thực phẩm xem ra mới đúng nghĩa. Đâu chỉ thịt, cá, đường, sữa, bánh, kẹo... khan hiếm, ngay cả mấy thứ thực phẩm tối thiểu như tấm đỗ phụ, chai xì dầu cũng phải liệt vào danh mục tem phiếu.

Đến như cái món mắm tôm tầm thường là vậy, nếu có dịp “ôn cố” chắc nhiều vị cao niên phải bật cười. Chuyện rằng, vào những năm 60 của thế kỷ trước, tại huyện Thụy Anh (nay thuộc Thái Thụy), một vùng biển có nghề chế biến mắm nổi tiếng của miền duyên hải Bắc Bộ cũng rất khó kiếm ra mắm tôm để dùng.

Khó đến mức, phải cân đối lắm huyện mới gom được lượng mắm tôm ít ỏi dành “ưu tiên” cho các cán bộ có trình độ cán sự 4 (tương đương trưởng phòng) trở lên. Vậy là, cán bộ đạt “tiêu chuẩn mắm tôm” của hoàn huyện chỉ tính vẻn vẹn trên đầu ngón tay.

Buồn cười nhất là, thời ấy các vị chức sắc hay hỏi thăm nhau bằng một câu rất chi hài hước: “Anh được xếp vào hàng quan ăn mắm tôm chưa?”. Thật kỳ diệu là, chỉ với quãng thời gian chưa dài vậy mà cảnh khốn khó ngày nào đã biến mất.

Bây giờ thực phẩm ê hề, đến đâu cũng nghe những lời mời mọc đon đả. Thịt gà, cá chép, giò, chả ngày xưa chỉ dành cho nhà giàu thì giờ đây bão hòa rồi. Chịu nhìn ra năm châu bốn biển còn được thêm tư liệu rất kinh tế này nữa: Trong khi nhiều quốc gia, nhiều khu vực người ta đang phải đau đầu trước nạn suy dinh dưỡng trong trẻ em và cụ già, ngược lại Việt Nam mình lại lo không bán hết gạo, không bán hết tôm, không bán hết cá...

Thế đủ biết sức vươn lên của người Việt Nam mạnh mẽ biết chừng nào. Bây giờ rẽ lên phố, bước vào siêu thị, xuôi về chợ làng chợ xã cứ có cảm giác được sống giữa thế giới thực phẩm muôn màu muôn vẻ. Vui nhưng tại sao phải đeo kèm một mối lo thấp thỏm?

Không phải người một làng, một xã, một huyện, một tỉnh mà là người khắp cả nước không chừa một ai phải chung nhau nỗi buồn trước chất lượng thực phẩm hiện nay.

Của ăn vào mồm mà người ta cả gan tận dụng mọi loại mỡ mốc meo hôi thối để chế biến. Phủ tạng động vật, cổ cánh gia cầm thải loại từ nước ngoài lén lút nhập về phù phép làm món nhậu bịt mắt thực khách. Trộn hàn the, hóa chất vào bún, vào giò chả, nhuộm thức ăn, bánh kẹo bằng phẩm màu độc hại không đơn thuần mánh khóe kiếm lời mà phải chỉ đích danh là nhẫn tâm. Giờ đây rượu giả, mỳ chính giả, nước chấm giả, bánh kẹo giả... xuất hiện hết sức trắng trợn ở khắp chợ cùng quê.

Nói trắng trợn bởi cùng một loại hàng nhưng có đến mấy thứ giá khác nhau. Trả nhiều tiền sẽ được chủ quán trao cho loại chính phẩm, trả ít tiền dĩ nhiên chỉ được nhận hàng thứ phẩm mặc dù kích cỡ, thương hiệu y hệt nhau. Nếu sa đà vào thế giới rau, củ, quả còn phát hiện vô vàn chuyện không ai dám làm ngơ.

Chưa kể đến môi trường sản xuất ô nhiễm, mới nhìn vào động tác lạm dụng hóa chất suốt quá trình sinh trưởng của rau, củ, quả cũng đủ khiến ta xởi gai ốc: Nhà kinh doanh lại mặc sức dùng hóa chất độc hại trong khâu bảo quản, chế biến đồ ăn thức uống.

Lại có cả những kẻ liều mạng tận dụng ngay những thứ đáng phải bỏ đi như gà toi, lợn dịch... trà trộn vào khẩu phần bán cho người tiêu dùng. “Đầu vào” có những “đặc sản” phản vệ sinh thì “đầu ra” sao tránh khỏi bao mầm bệnh quái ác: tả, lỵ, ung thư...?

Chúng ta từng lên án mạnh mẽ những kẻ gieo rắc cái chết trắng vậy tại sao không hỏi tội bọn bất nhân đang rắp tâm gây ra biết bao cái chết có màu? Nhìn vào tình trạng thực phẩm hiện nay ai cũng dễ xuôi đến một kết luận: Muốn tạo ra nguồn thực phẩm sạch cho cộng đồng, những người sản xuất, những người kinh doanh ít nhất phải sạch từ lương tâm. Lý thuyết có vẻ dễ diễn giải nhưng để trọn vẹn niềm hy vọng này quả nan giải lắm thay.

Soi vào lãnh địa thực phẩm sẽ lộ ngay ra không hề ít chân dung những kẻ làm ăn bất chính chỉ biết khư khư bám lất một nếp nghĩ hại người: “Sống chết mặc bay”, vô cảm trước nỗi đau của đồng loại.

Bàn về đồ ăn thức uống hiện nay cứ xin bạo miệng mà rằng: Thời nay, những người hành nghề thiếu nghiêm túc có vẻ như đã “nhờn kháng sinh”. Nếu chỉ nhắc nhở chung chung kèm theo biện pháp “dơ cao đánh khẽ” thì đừng hy vọng họ sớm cải tà quy chính.

Coi trọng giáo dục nhưng xin đừng quên cầm lấy cái roi luật pháp. Luật pháp phát huy được hiệu lực đến đâu suy cho cùng đều bắt đầu từ các nhà hoạch định và bộ máy thực thi. Ăn sạch uống sạch đâu chỉ bó hẹp trong khuôn khổ bảo vệ sức khỏe, bảo vệ tính mạng mỗi người chúng ta. Cao hơn thế nó còn là văn hóa  văn hóa ẩm thực.

Hy vọng một cao trào rầm rộ đúng nghĩa được phát động và duy trì nhằm loại trừ tận gốc đại họa thực phẩm không sạch để cả xã hội trút bỏ hẳn nỗi lo quanh chuyện ăn chuyện uống hàng ngày!

Hoàng Ngọc Khuyến

(Khu 3 thị trấn Diêm Điền, Thái Thụy)