Từ thuở hình thành huyện đến nay đã 190 năm. Trải biết bao bão giông, sóng gió và đạn bom nhưng sự nghiệp mở đất và giữ đất ở Tiền Hải liên tục được cha truyền, con nối. Biển khơi ngày một lùi xa. Những làng xã mới nối nhau được lập thêm theo từng thập kỷ. Những cụm công nghiệp mọc lên giữa biển lúa vàng. Những bãi ngao, đầm tôm cận kề chân sóng. Những vỉa khí, vỉa dầu nằm sâu dưới đáy biển đã và đang được khơi lên.

Nếu tính từ lớp cư dân đầu tiên khi thành lập huyện đến nay đã trải qua bảy, tám thế hệ. Người Tiền Hải luôn gắn bó keo sơn lập nên bao kỳ tích. Trên nhiều trang sử của dân tộc đã in đậm những đóng góp của con người ở vùng đất này. Từ thuở xa xưa, vùng đất này vốn là nơi cửa sông ven biển. Trải bao phen gió dập sóng vùi, tán rồi lại tụ, hợp rồi lại tan. Nhưng các thế hệ cư dân nơi đây vẫn chung lưng đấu cật. Đối mặt với biển khơi. Lấn biển, quai đê. Đẩy sóng ra xa, kéo chân trời gần lại. Rửa mặn, thau chua. Quật thổ, bồi cơ. Mở làng, lập ấp. Thế rồi, ở nơi mênh mang sóng gió này, những hiểm họa, rủi ro do thiên tai, giặc dã gây ra vẫn thường xuyên ập đến. Kiếp đói nghèo muôn thuở vẫn không sao thoát được. Vào 200 năm về trước, làng mạc tiêu điều, đồng đất hoang vu, dân tình ly tán, tha phương…

Xưa và nay, trong tâm thức của người dân Thái Bình thì Nguyễn Công Trứ là người đã chôn nhau cắt rốn ở huyện đường Quỳnh Côi, vừa là một Tham tướng đánh dẹp cuộc khởi nghĩa Phan Bá Vành, vừa là một Doanh điền sứ khai sáng ra huyện Tiền Hải. Vào cuối năm 1827, sau khi đánh dẹp xong cuộc khởi nghĩa Phan Bá Vành, Nguyễn Công Trứ đã dâng sớ xin triều đình cho về mở cuộc đại khẩn hoang ở bãi biển Tiền Châu. Được triều đình chấp thuận, tháng 3 năm 1828, Nguyễn Công Trứ đã về Tiền Châu đích thân chỉ huy cuộc đại khẩn hoang với những kế sách độc đáo và táo bạo để yên dân. Diệu huyền thay! Chỉ trong vòng sáu tháng, hàng trăm ki-lô-mét sông, đê đã được đào đắp theo một hệ thống thủy nông khá hoàn chỉnh. Hàng vạn mẫu ruộng hoang hóa được thau chua, rửa mặn. Hàng trăm trại, ấp, lý, giáp mới đã được mọc lên. Tháng 9/1828, công cuộc khẩn hoang cơ bản hoàn thành. Theo lời tâu của Nguyễn Công Trứ, triều đình nhà Nguyễn đã phê chuẩn thành lập một huyện mới mang tên Tiền Hải.

Đúng 30 năm sau ngày huyện Tiền Hải được thành lập thì thực dân Pháp nổ súng xâm lược Việt Nam. Cả nước sục sôi, mài gươm chống quân xâm lược. Vào thuở ấy, làng Trình Phố nổi danh có hai người con kiên trung chống Pháp là Đình nguyên Hoàng giáp Nguyễn Quang Bích và cử nhân Bùi Viện. Nguyễn Quang Bích đã tụ nghĩa chống Pháp và trở thành thủ lĩnh cần vương số một của Bắc kỳ. Giặc Pháp đã nhiều lần cho quân về đốt phá triệt hạ gia sản, lùng sục bắt bớ những người yêu nước. Ý chí trả thù nhà đền nợ nước của các tầng lớp nhân dân Tiền Hải được nhen nhóm và luyện tôi thêm từ đó.

Khi huyện Tiền Hải ra đời đúng 100 năm, cũng là lúc ánh sáng của chủ nghĩa Mác - Lênin được truyền bá vào Việt Nam đã về đến quê hương Tiền Hải. Làng Trình Phố là nơi ươm gieo những hạt mầm đầu tiên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trao truyền qua đồng chí Vũ Trọng từ lớp tập huấn tại Quảng Châu (Trung Quốc). Vào năm 1928, ở Tiền Hải phong trào thanh niên đã phát triển mạnh. Tháng 7 năm 1929, chi bộ Đảng cộng sản Trình Phố là một trong hai chi bộ đầu tiên ở Thái Bình được thành lập. Khi Đảng ta ra đời vào ngày 3/2/1930 thì các tổ chức cơ sở đảng ở Tiền Hải đã có ảnh hưởng sâu rễ bền gốc trong lòng dân. Đó chính là cơ sở để tổ chức và lãnh đạo cuộc biểu tình kinh thiên, động địa của hàng nghìn nông dân Tiền Hải vào sáng ngày 14/10/1930 trước cổng huyện đường. Đây là sự kiện tạo nên dấu son chói lọi trong lịch sử của Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh trong năm đầu thành lập. Trở thành niềm tự hào vĩnh hằng đối với các thế hệ cư dân Tiền Hải.

Sau cao trào 1930 - 1931, Đảng ta phải chuyển hướng hoạt động nhằm bảo tồn lực lượng. Đằng đẵng suốt hơn 10 năm. Nằm gai nếm mật. Ngọn lửa cách mạng của Tiền Hải vẫn tiếp tục được thắp sáng dưới các hình thức khác nhau để chờ thời cơ nổi dậy. Thế rồi, Cách mạng Tháng Tám đã đến, sáng ngày 22/8/1945, hàng nghìn quần chúng từ khắp các ngả đường kéo về huyện lỵ giành chính quyền cách mạng. Lá cờ đỏ sao vàng phấp phới tung bay trước cổng huyện đường, báo hiệu một kỷ nguyên mới. Kỷ nguyên độc lập, tự do, hạnh phúc, đã đến với quê hương Tiền Hải.

Đất nước độc lập. Sống trong không khí hòa bình chưa được bao lâu thì giặc Pháp trở lại xâm lược nước ta một lần nữa. Hưởng ứng lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch “vừa kháng chiến, vừa kiến quốc”. Nhân dân Tiền Hải vừa thi đua lao động xây dựng cuộc sống mới, vừa động viên người thân tòng quân ra các mặt trận, vừa chuẩn bị lực lượng đối phó khi giặc tràn đến quê hương.

Ngày 4/3/1950, giặc Pháp tiến quân đánh chiếm Tiền Hải và dựng đồn bốt trên toàn địa bàn huyện. Giặc Pháp cùng với bọn phản động tề ngụy đã  điên cuồng mở nhiều đợt càn quét ác liệt đẩy chúng ta vào thế bị động để tiêu diệt lực lượng. Biết bao nhiêu máu xương đổ xuống, biết bao nhiêu nhà cửa, xóm làng bị thiêu trụi. Các lực lượng vũ trang và nhân dân trong huyện đã trải những ngày gian khổ ác liệt chưa từng thấy. Bằng tinh thần quả cảm và ý chí quật cường, sau hơn 4 năm đánh địch trên quê hương, chiến công nối tiếp chiến công được ghi trên các trang sử hào hùng của huyện. Đến ngày 20/1/1954 giặc Pháp phải chấm dứt càn quét. Tiền Hải sạch bóng quân thù.

Hiệp định Giơ-ne-vơ năm 1954 về hòa bình ở Việt Nam được ký kết. Tiếp nối truyền thống của cha ông, sự nghiệp khai hoang, phục hóa, quai đê lấn biển được duy trì và đẩy mạnh. Các làng xã mới nối nhau ra đời với những địa danh gắn với khát vọng của con người Tiền Hải như: Hưng - Thịnh - Phú - Cường. Trong vòng nửa thế kỷ qua, bình quân cứ 10 năm, Tiền Hải lại lập thêm được một xã mới.

Theo dõi những bước đi lên của Tiền Hải, ngày 26/3/1962 Bác Hồ đã về thăm hợp tác xã Nam Cường để động viên đồng bào khai hoang và cán bộ nhân dân huyện Tiền Hải. Người ân cần chỉ bảo: “Muốn ăn cam thì phải trồng cam…”. Lời dặn đó của Bác đã được nhân dân Tiền Hải biến thành hiện thực.

Bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, phát huy truyền thống của quê hương cách mạng, Tiền Hải là một miền quê đã đóng góp nhiều sức người, sức của cho tiền tuyến. Thực hiện khẩu hiệu: “Thóc thừa cân, quân vượt mức” hơn 20 nghìn thanh niên nối tiếp nhau lên đường tòng quân và đi thanh niên xung phong, mang cả truyền thống quê hương vào trận đánh.

Khi đế quốc Mỹ tiến hành leo thang chiến tranh đánh phá miền Bắc thì Tiền Hải là tiền tiêu, là pháo đài bên bờ biển Đông. Thường xuyên phải đối mặt với máy bay, tàu chiến ngày đêm vào đánh phá. Hầu hết các xã bị triệt hạ. Thiệt hại về tính mạng và tài sản do bom đạn giặc Mỹ gây lên cho quê hương Tiền Hải thật khôn lường. Trải qua những năm tháng đối mặt với chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ, người Tiền Hải đã ngoan cường vượt lên mưa bom, bão đạn bắn rơi 12 máy bay, bắn cháy 4 tàu chiến Mỹ, phá hỏng hàng nghìn quả bom từ trường, bom xuyên, bom nổ chậm, thuỷ lôi của Mỹ, mà điển hình là Đại đội nữ dân quân anh hùng mãi mãi tự hào với truyền thống “giặc đến nhà đàn bà cũng đánh”.

Trong hàng ngũ tướng lĩnh của  lực lượng vũ trang có hàng chục người là con em của Tiền Hải mà tiêu biểu là Đại tướng Hoàng Văn Thái, vị Tổng tham mưu trưởng đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam, đã gắn liền tên tuổi vào những võ công của dân tộc trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Đó là niềm tự hào vô cùng lớn lao của miền quê thượng võ, yêu nước. Xứng danh huyện Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân mà Nhà nước đã trao tặng.

Nước non thống nhất, Tiền Hải cùng cả nước đón nhận những thời cơ và thách thức mới trên con đường xây dựng quê hương, đất nước giàu đẹp, văn minh. Trải qua chặng đường hơn 30 năm đổi mới, hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội của Tiền Hải đã tiến những bước dài chưa từng có trong lịch sử hình thành và phát triển. Cơ sở hạ tầng như điện, đường, trường, trạm được đầu tư xây dựng khang trang. Nhiều người con xa quê, sau vài năm trở lại đều không khỏi ngỡ ngàng với sự đổi thịt, thay da nhanh chóng của quê mình.

Kế thừa và phát huy những thành quả, những bài học kinh nghiệm từ truyền thống, bước sang những năm đầu thế kỷ XXI, các lĩnh vực kinh tế - xã hội của Tiền Hải tiếp tục đạt được những thành tựu khá toàn diện. Vận hội mới đã và đang đến với Tiền Hải. Khu kinh tế biển được xác lập, đường ven biển đang triển khai, những vỉa khí, vỉa than, vỉa dầu có trữ lượng lớn nằm kề chân sóng đang vẫy gọi các nhà đầu tư lớn trong và ngoài nước tìm về. Hẳn là, trên chặng đường mới, Tiền Hải sẽ từ điểm tựa của truyền thống mà lập thêm những kỳ công mới để Tiền Hải - Biển Tiền ngày thêm xứng với tên mình.

Nguyễn Thanh 

(Vũ Quý, Kiến Xương)