Nhân chứng và cơ sở pháp lý ban đầu

Trong đơn đề nghị các cơ quan chức năng. Ông Nguyễn Thọ Trúc cháu ngoại ông San nêu rõ: Ông ngoại tôi là Trần Đình San, sinh năm 1905 ở thôn Thượng Liệt, xã Đông Tân, huyện Đông Hưng, nhập ngũ tháng 1/1946, nguyên là Huyện đội trưởng huyện Đông Quan và Huyện đội Phụ Dực năm 1948 - 1950. Ông tôi bị thực dân Pháp bắt năm 1950 chúng giam giữ ở bốt Đống Năm, năm 1952 chúng đưa ông sang Nam Định và bắn chết tại bến phà Tân Đệ. Đến nay đã 67 năm ông tôi chưa được cơ quan chức năng làm rõ danh phận. 

Cùng với đơn của ông Nguyễn Thọ Trúc là giấy xác nhận và phiếu phát hiện của những người biết và chứng kiến việc ông Trần Đình San, nguyên Huyện đội trưởng huyện Đông Quan thời kỳ 1949 - 1950 bị thực dân Pháp bắt giam giữ và bắn chết ngày 16/2/1952 tại khu vực bến phà Tân Đệ. 

Ngày 29/3/2006, ông Nguyễn Văn Khi, sinh năm 1924 quê ở xã Thái Thủy, huyện Thái Thụy, là cán bộ nghỉ hưu xác nhận năm 1949 ông Trần Đình San là Huyện đội trưởng huyện Đông Quan, sau đó chuyển sang làm Huyện đội trưởng huyện Phụ Dực khi ấy ông là chiến sĩ của ông Trần Đình San và biết được ông San bị giặc Pháp bắt năm 1950 và bắn chết năm 1952 tại khu vực bến phà Tân Đệ. 

Giấy xác nhận ngày 2/7/1997 của ông Bùi Thọ Ty, trú tại số nhà 78, phường Kỳ Bá, thành phố Thái Bình, nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thái Bình, nguyên Chính trị viên Tỉnh đội Thái Bình, trực tiếp theo dõi hoạt động của Huyện đội Đông Quan trong kháng chiến chống Pháp (nay ông Bùi Thọ Ty đã mất) xác nhận trong trận càn Trái Quýt, ông Trần Đình San bị thực dân Pháp bắt giam giữ ở bốt Đống Năm, sau đó địch bắn chết ông San tại bến phà Tân Đệ năm 1952. 

Ông Nguyễn Như Khâm, sinh năm 1921, trú quán số nhà 53, phố Lý Thường Kiệt, thành phố Thái Bình, là người thay thế ông Trần Đình San làm Huyện đội trưởng huyện Đông Quan có xác nhận ghi ngày 1/7/1997: Tôi là người được cấp trên điều động về thay thế ông Trần Đình San làm Huyện đội trưởng huyện Đông Quan và cử bà Vũ Thị Khuyên bắt liên lạc với ông Trần Đình San khi đang bị Pháp giam giữ ở bốt Đống Năm, đề nghị ông San làm nội ứng để diệt bốt, do bị lộ ông San bị địch giải đi Nam Định và bắn chết tại bến phà Tân Đệ (ông Nguyễn Như Khâm đã chết năm 2016). 

Ngày 23/9/2015 có thêm Đại tá Đỗ Văn Khổn, sinh năm 1930, trú ở số nhà 14, tổ 34, phường Bồ Xuyên, thành phố Thái Bình, nguyên là Phó Chỉ huy trưởng, Tham mưu trưởng Bộ CHQS tỉnh Thái Bình xác nhận: Tháng 10/1950 đồng chí San bị địch bắt đưa về giam tại bốt Đống Năm. Khi ở trong tù đồng chí San móc nối với một số anh em bị địch bắt giam trước đó làm nội ứng cho ta diệt bốt. Do bị lộ địch đã đưa đồng chí San sang Nam Định và bắn chết đồng chí năm 1952 tại khu vực phà Tân Đệ. 

Trong dự thảo truyền thống 40 năm (1944 - 1984) xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của lực lượng vũ trang huyện Đông Hưng, trang 7 từ trên xuống dòng 22 đến dòng 27 có viết: Đồng chí Trần Đình San, Huyện đội trưởng bị địch bắt giam ở bốt Đống Năm, xã Đông Các, sau đó địch đưa đi thủ tiêu trên đường từ Thái Bình đi Nam Định, đồng chí đã hy sinh anh dũng trên dòng nước sông Hồng, trong nỗi xúc động, thương tiếc vô hạn của nhân dân và lực lượng vũ trang huyện nhà.

Ghi nhận từ hội thảo về ông Trần Đình San

Chiều ngày 25/1/2019, Bộ CHQS tỉnh đã tổ chức hội thảo về ông Trần Đình San. Chủ trì hội thảo là Đại tá Khiếu Quang Bình, Phó Chính ủy Bộ CHQS tỉnh Thái Bình, thành phần tham dự hội thảo gồm cơ quan chính trị, ban chính sách và bộ phận chức năng Bộ CHQS tỉnh, Công an tỉnh Thái Bình, Ban Nội chính, Ban Tổ chức Tỉnh ủy Thái Bình, Hội Cựu chiến binh tỉnh, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, đại diện UBND huyện Đông Hưng, Ban CHQS huyện Đông Hưng và huyện Quỳnh Phụ cùng nhiều nhân chứng. 

Tại hội thảo các ý kiến đều khẳng định việc giải quyết tồn đọng sau chiến tranh nhất là trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đã kết thúc quá nửa thế kỷ, có nhân chứng cũng chỉ nghe kể lại, dữ liệu và cứ liệu lịch sử còn thiếu cơ sở pháp lý, trường hợp ông Trần Đình San là đặc biệt vì theo cung cấp của gia đình ông San từng là Huyện đội trưởng huyện Đông Quan (Đông Hưng) và cả Huyện đội trưởng huyện Phụ Dực (Quỳnh Phụ). Trong khi cơ quan quân sự huyện Quỳnh Phụ không có tài liệu lưu giữ về ông Trần Đình San, cơ quan quân sự huyện Đông Hưng có dự thảo truyền thống 40 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của lực lượng vũ trang huyện Đông Hưng. Tuy nhiên tài liệu dự thảo không được xem là văn bản có giá trị pháp lý đối với ông Trần Đình San. 

Ý kiến tại hội thảo đã có cơ sở xác định khi bị địch bắt giam giữ ở bốt Đống Năm và bị địch bắn chết ở phà Tân Đệ năm 1952 lúc này ông Trần Đình San không còn đảm nhiệm chức vụ Huyện đội trưởng huyện Đông Quan và huyện Phụ Dực. 

Đại tá Đỗ Văn Khổn, nguyên Phó Chỉ huy trưởng, Tham mưu trưởng Bộ CHQS tỉnh khẳng định biết ông Trần Đình San là quân nhân, có ngày nhập ngũ tháng 1/1946. Ông Trần Đình San có bị giặc Pháp bắt, có bị tra tấn, đánh đập nhưng trung thành không phản bội xưng khai. Ông Trần Đình San có bị thực dân Pháp bắn chết ở khu vực phà Tân Đệ năm 1952. 

Ý kiến của Trung tá Thái Đức Thắng, Trưởng ban Chính sách Bộ CHQS tỉnh đưa ra cơ sở pháp lý về hai nhân chứng trực tiếp là ông Nguyễn Như Khâm, nguyên là Chỉ huy trưởng Huyện đội Đông Quan và bà Vũ Thị Khuyên là cán bộ giao liên của Tỉnh ủy Thái Bình (cả hai đã chết) đều có xác nhận để lại về danh phận ông Trần Đình San là chính ông Khâm đã giao nhiệm vụ cho bà Khuyên móc nối giao nhiệm vụ cho ông San đang bị địch giam giữ ở bốt Đống Năm là cơ sở nội ứng diệt bốt sau đó bị lộ dẫn đến việc ông Trần Đình San bị địch đưa sang Nam Định rồi bắn chết tại khu vực phà Tân Đệ. 

Trong hội thảo cũng có ý kiến đưa ra những tồn nghi về ông Trần Đình San khi giữ vai trò Huyện đội trưởng huyện Phụ Dực. Vì sao ông San bị địch bắt thời điểm huyện Phụ Dực đã có người khác là chỉ huy trưởng. Cũng có ý kiến không đề nghị suy tôn liệt sĩ cho ông Trần Đình San vì hồ sơ không có gì bổ sung thêm. 

Đại biểu ngành Công an khẳng định trong quá trình tra cứu hồ sơ về ông Trần Đình San cho đến nay chưa có phát hiện nào khác khẳng định ông San bị địch bắt đã đầu hàng và phản bội xưng khai với địch.

Kết thúc hội thảo với 16 lượt ý kiến, Đại tá Khiếu Quang Bình, Phó Chính ủy Bộ CHQS tỉnh khẳng định ông Trần Đình San có tham gia lực lượng vũ trang, làm Huyện đội trưởng Đông Quan trước tháng 5/1949, từ tháng 6/1949 đến tháng 5/1950 sang Huyện đội trưởng huyện Phụ Dực, ông Trần Đình San có bị địch bắt và bị địch bắn chết. Tuy nhiên khi bị bắt ông Trần Đình San không còn giữ vai trò Huyện đội trưởng Đông Quan và Phụ Dực. Bộ CHQS tỉnh tiếp tục chỉ đạo cơ quan chức năng làm rõ những tồn nghi về ông Trần Đình San báo cáo ban chỉ đạo của tỉnh để thực hiện chế độ, chính sách đối với ông Trần Đình San theo quy định của Đảng và Nhà nước đối với người có công với cách mạng.

Nguyễn Công Liêm

Thành phố Thái Bình