Chơi chữ được đưa vào thơ cổ điển cũng khá phổ biến. Tiêu biểu là bài thơ “Rắn đầu biếng học” của nhà bác học Lê Quý Đôn (1728-1784). Trong mỗi câu thơ đều có tên một loài rắn.

Chẳng phải liu điu cũng giống nhà

Rắn đầu biếng học lẽ không tha

Thẹn đèn, hổ lửa đau lòng

Nay thét, mai gầm rát cổ cha

Ráo mép chỉ quen lời lếu láo

Lằn lưng chẳng khỏi vệt năm ba

Từ nay Châu Lỗ xin siêng học

Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.

Chơi chữ trong thơ tài tình còn phải kể đến nhà thơ Nguyễn Khuyến (1835-1909). Trong bài “Mừng ông lão hàng thịt”, ông viết:

Nay tiết mừng ông mới Bảy mươi,

Cổ hy chưa dễ mấy lăm người.

Răng long nhưng hãy còn tinh mắt

Đầu bạc phơ mà chửa tắc tai.

Bè bạn bày vai kèo chén Lý 

Cháu con dưới gối múa sân Lai. 

Xưa nay vẫn giữ lòng chân thực

Chữ đức giả xương máu để đời.

Trong bài thơ câu nào cũng có một đến hai từ chỉ bộ phận của thân con lợn (tức món hàng thịt lợn) cũng giống như của con người vậy. Chén Lý ở đây là ví với chén rượu của Lý Bạch, nhà thơ uống rượu nổi tiếng đời nhà Đường ở Trung Quốc. Lão Lai, người nước Sở đời Xuân Thu, tuổi đã ngoài 70 mà cha mẹ còn sống, giả cách khóc như trẻ con để làm cho cha mẹ vui.

Lại nói về chơi chữ trong câu đối, ngày xưa có một ông làm nghề lò rèn đến xin ông thầy đồ đôi câu đối về dán nhà ngày Tết. Ông đồ liền cho đôi câu đối như sau:

Nhà cửa để lầm than, con thơ ấu lấy ai rèn cặp

Ruộng vườn đành bỏ bễ, vợ trẻ trung lắm kẻ đe loi

Tất cả các phương tiện dụng cụ của nghề thợ rèn đều xuất hiện trong hai vế đối này.

Thế mới biết tiếng Việt thật phong phú và giàu sức biểu cảm. Phải luôn luôn chú trọng bảo tồn giữ gìn phát triển và khai thác sự trong sáng của tiếng Việt là việc làm hết sức cần thiết.

Vũ Quốc Túy

 (Khu 1A, thị trấn Quỳnh Côi, Quỳnh Phụ)