Mối quan hệ gia đình… đang lỏng lẻo

Theo kết quả khảo sát năm 2005, quy mô gia đình Việt Nam giảm từ 4,8 người xuống còn 4,4 người/gia đình. So với thành thị, quy mô gia đình nông thôn nhiều hơn 0,2 người. Trong khi đó, Tây Bắc và Tây Nguyên vẫn là 2 vùng có quy mô gia đình lớn nhất: 5,1 người/hộ. Và đến nay, dù chưa có một công bố mới song ai cũng có thể hiểu quy mô gia đình “tứ đại đồng đường” dưới một mái nhà không còn tồn nhiều.

Nếu như trước đây, gia đình Việt sống theo cấu trúc nhiều thế hệ ông bà, cha mẹ, con, cháu… Mọi sinh hoạt được thống nhất theo nền nếp thường do ông bà sắp xếp. Việc dạy dỗ thế hệ sau được giám sát bởi cha mẹ, ông bà, cô chú, họ hàng trong đại gia đình… thì nay các thành viên trong gia đình có xu hướng cá nhân hóa. Điều đáng lưu ý là mối liên hệ gắn kết giữa các thành viên trong gia đình dường như đang ngày càng lỏng lẻo. Theo một điều tra xã hội học, có tới hơn 70% các gia đình ở thành phố chỉ ăn chung với nhau một bữa ăn duy nhất trong ngày.

Thực tế, không thể phủ nhận những mặt tích cực từ mô hình gia đình hiện đại trong xu hướng phát triển của xã hội. Tuy nhiên, gia đình hiện đại “thu nhỏ” đang phải đối mặt với rất nhiều thách thức. Khoảng cách giữa các thế hệ thiếu gắn kết, kéo theo nhịp sống và lối sống cũng thay đổi. Không ít người chọn lối sống nhanh, sống gấp, sống cho riêng mình. Các thành viên trong gia đình thiếu quan tâm chia sẻ với nhau. “Không hiểu biết và chia sẻ với nhau, những mặt trái của xã hội rất dễ thâm nhập vào gia đình. Nhiều thanh niên, thiếu niên bị cuốn hút vào các hoạt động mà cha mẹ không kiểm soát nổi. Tụ tập đua xe máy, đến vũ trường, đánh bạc, hút sách, nhậu nhẹt. Có em sa vào trộm cắp, cướp giật khi thiếu tiền”, PGS.TS Vũ Dũng - Viện trưởng Viện Tâm lý Việt Nam cảnh báo. Đồng thời, hình thức chung sống không theo chuẩn mực truyền thống (độc thân, sinh con ngoài ý muốn, chung sống không kết hôn, nhiều cặp vợ chồng trẻ không muốn có con) cũng ngày càng gia tăng. Tỷ lệ hộ “độc thân” tăng từ 3,8% năm 1994 lên 4,4% năm 1999 và 5,7% năm 2007.

 Tính độc lập cao của các thành viên trong gia đình cũng gây nên những mâu thuẫn, ly hôn. Cuộc khảo sát do Bộ VH, TT và DL, phối hợp với Tổng cục Thống kê, với sự hỗ trợ của UNICEF cho thấy, số vụ ly hôn đang tăng nhanh. Nếu năm 2000 chỉ có 51.361 vụ ly hôn thì năm 2005 đã tăng lên 65.929 vụ. Người vợ đứng đơn ly hôn hiện gấp 2 lần so với người chồng đứng đơn. Người tốt nghiệp đại học, cao đẳng có tỷ lệ ly hôn từ 1,7- 2%, thấp hơn tỷ lệ 4 - 6% của người không có bằng cấp. Số năm sống trung bình trước khi ly hôn của các cặp vợ chồng 18 - 60 tuổi là 9,4 năm; còn riêng ở các khu vực nội thành, các thành phố lớn, chỉ 8 năm…

Tìm mẫu số chung cho gia đình Việt

Theo TS Bùi Xuân Đính - Viện Dân tộc học, vấn đề không phải là đi tìm những khuôn mẫu hay mô hình mà là phải tìm mẫu số chung trong gia đình Việt. “Để có được gia đình bền vững, các thành viên trong gia đình phải thực sự hiểu biết và chia sẻ với nhau. Sợi dây tình cảm ràng buộc các thành viên cùng nhau xây dựng nên gia đình hạnh phúc là yếu tố hàng đầu phải gìn giữ. Và việc đầu tiên là chúng ta phải học cách sống chậm lại, cố gắng giảm nhịp sống công nghiệp mà chính các nước đi trước đang cho là bài học cay đắng”. Trong đó, đặc biệt cần cân bằng, bảo lưu những yếu tố truyền thống bền vững song song với việc tiếp nhận những thay đổi của xã hội hiện đại. Bởi thực tế, trong tư duy của nhiều người hiện nay đang có sự lệch chuẩn. Sống hiện đại không có nghĩa là thỏa mãn nhu cầu cá nhân bất chấp chuẩn mực đạo đức con người. Điều này lỗi lớn là do sự giáo dục từ chính bậc cha mẹ trong quá trình dạy dỗ con trẻ.

Người xưa thường nói “dạy con từ thuở còn thơ”, các bậc cha mẹ cần thường xuyên giáo dục con trẻ thái độ, cử chỉ, ăn nói lễ phép, kính trên nhường dưới, tôn sư trọng đạo để khi trưởng thành con cái biết ơn sinh thành, nuôi dưỡng, chăm sóc ông bà, cha mẹ. Cha mẹ cũng cần uốn nắn, phê phán, ngăn chặn thái độ, cử chỉ bất nhã, bất hiếu của con cái. Kết hợp giữa giáo dục truyền thống và hiện đại. Mặt khác, từng bước xây dựng nếp sống khoa học trong gia đình. Cha mẹ cũng cần giáo dục các nội dung văn hóa khác cho trẻ, như văn hóa lao động, văn hóa sinh hoạt, văn hóa tiêu dùng, văn hóa giao tiếp… qua đó giúp con mình hình thành nhân cách, sớm ý thức được mình vì mọi người và mọi người vì mình trong gia đình. Do vậy có thể thấy gia đình cụ thể là cha mẹ trong gia đình Việt hiện đại có vai trò rất lớn trong việc hình thành nhân cách con người. Trong đó, việc hài hòa giữa đạo đức truyền thống và nếp sống hiện đại có thể xem là nền tảng trong gia đình mọi thời đại.

Hy vọng, cùng với “Chiến lược phát triển gia đình Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn 2030” đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2012, Năm Gia đình Việt Nam 2013 với chủ đề Kết nối yêu thương, sẽ thực sự góp phần nâng cao nhận thức và điều chỉnh hành vi của mỗi cá nhân trong gia đình nói riêng, trong xã hội nói chung về việc gìn giữ những giá trị gia đình truyền thống.

Theo daibieunhandan