Nói đến hạnh phúc của một gia đình, chúng ta thường mô tả bằng những từ thật đẹp và được thể hiện qua những giá trị đạo đức rất đáng trân trọng như tình yêu, lòng chung thủy, tình nghĩa vợ chồng, đức hy sinh của cha mẹ giành cho con cái, sự quý trọng, hiếu thảo của con cháu với cha mẹ, ông bà, tình cảm chị em, anh em... Nhưng điều quan trọng, gắn kết những tình cảm ấy lại với nhau phải kể đến bữa ăn gia đình. Vì vậy, chúng ta không thể xem nhẹ ý nghĩa của bữa ăn gia đình hàng ngày đối với việc xây dựng gia đình hạnh phúc.

Gia đình là nơi gắn kết các thành viên nơi để những đứa trẻ học cách biết lắng nghe, thấu hiểu, là tổ ấm để mọi người có thể cùng nhau chia sẻ những tâm tư, tình cảm. Thời gian của một bữa ăn gia đình thật đáng quý biết bao nếu như chúng ta trân trọng nó. Những tiếng cười, những câu chuyện tâm tình, sự yêu thương, bao bọc hòa quyện với sự tôn trọng, cách ứng xử, sự chia sẻ, lắng nghe quanh mâm cơm trở thành một “nếp sống” mà mỗi người sẽ mang nó theo trong suốt cuộc đời.

Ngày xưa, một mâm cơm truyền thống thường được đặt trên chiếu, phản gỗ, giường tre hoặc sập gụ... với các nghi lễ mang đậm dấu ấn Việt. Khi bữa ăn bắt đầu, mọi người ngồi quây quần bên mâm cơm, thủ tục đầu tiên và là nghi thức bắt buộc cho mọi gia đình giàu nghèo, sang hèn là phải mời, người nhỏ tuổi mời người lớn tuổi trước với thái độ trân trọng, lễ phép. Ví dụ: “Con mời ông xơi cơm, mời bà xơi cơm”, “Con mời bố mẹ xơi cơm”...  rồi đến anh, đến chị... Không những thế, còn có chữ “ạ” phía sau. Xong bữa cũng phải mời, ví dụ: “Ông bà xơi cơm, con xin phép ạ”... rồi mới được đứng lên.

Trong mâm cơm, người phụ nữ cao tuổi nhất, bà hoặc mẹ, hoặc chị gái lớn thường là ngồi đầu nồi để vừa ăn vừa xới cơm phục vụ cả nhà. Chính người ngồi đầu nồi là người chú ý để mâm cơm vui vẻ, liều lượng vừa phải, nếu hơi ít cơm, người ngồi đầu nồi ăn chậm lại, nhường người khác. Với người cao tuổi, phải xới cơm chỗ mềm, dẻo và mỗi bát cơm cần xới vơi hay đầy thì người này đã quen đến ai cũng vừa lòng; phải quan sát và gắp phần ngon cho người cao tuổi nhất. Đặc biệt, việc dùng chung một bát nước chấm trong mâm cơm thể hiện sự đoàn kết, thương yêu, bao bọc giữa các thành viên trong gia đình. Sau khi ăn xong, người nhỏ tuổi phải mang tăm, mời nước tới những người lớn tuổi trong gia đình.

Ngày nay, dường như nhịp sống hiện đại, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa diễn ra càng nhanh thì mâm cơm truyền thống ngày càng bị mai một. Những gia đình giữ được nếp sống xưa chủ yếu là những gia đình có bậc cao niên sống cùng. Kinh tế phát triển đồng nghĩa với nhu cầu của đời sống ngày càng cao. Không còn giường tre, phản gỗ mà thay vào đó là những bàn ăn lịch sự, hoa văn trang nhã; không gian bếp ăn được bố trí theo phong thủy.

Bữa ăn không còn đông đủ các thành viên trong gia đình mà thường xuyên có ít nhất một chỗ ngồi bị khuyết. Ở các thành phố lớn như Thủ đô Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, hiếm có một bữa ăn gia đình nào đông đủ các thành viên. Có nhiều gia đình, buổi trưa cha mẹ ăn ở cơ quan, con ăn ở lớp học. Chỉ đến buổi tối cả gia đình mới lại gặp nhau ở bữa ăn, chuyện trò hàn huyên, thông tin cho nhau về những sự kiện diễn ra trong ngày: con cái đi học điểm bài ra sao, bố mẹ ở cơ quan xí nghiệp có chuyện gì đáng lưu ý... Có khi, vợ hoặc chồng phải đi tiếp khách hoặc đi công tác nên không thể về ăn cơm cùng gia đình.

Cùng với đó, có nhiều gia đình thường xuyên đưa con cái ra ngoài ăn ở nhà hàng, bữa cơm ăn ở đây cũng có đặc điểm riêng của nó, sang trọng hơn, đẹp đẽ hơn, nhưng tại gia đình mình, trong khung cảnh sống quen thuộc, gần gũi, với cách nấu ăn, món ăn quen thuộc lại tạo nên sự ấm cúng đặc biệt. Việc ra đời của một loạt những cửa hàng “đồ ăn nhanh” cũng tác động không nhỏ đến bữa ăn gia đình, nó không chỉ không bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm mà còn làm mất đi vai trò của người phụ nữ. Bữa cơm gia đình không còn là “cầu nối” để mọi người chuyện trò, sẻ chia nữa, nó đã mất đi nét sinh hoạt văn hóa vô cùng đẹp đẽ và ý nghĩa trong mỗi gia đình người Việt.

Tổ chức tốt bữa ăn thường ngày trong gia đình không chỉ là cung cấp năng lượng vật chất cần thiết, bồi dưỡng sức khỏe cho các thành viên mà còn chứa đựng những giá trị tinh thần tâm lý, tình cảm sâu sắc. Trong nhịp sống hối hả ngày nay, chúng ta hãy trân trọng những bữa cơm gia đình  bởi vì nó không chỉ là “bữa ăn” đơn thuần mà còn có mục đích xum họp để tăng thêm niềm yêu thương, gần gũi, giáo dục, giãi bày tâm tư...

Đặng Anh