Ngày xưa học trò đâu phải tối ngày đánh vật với sách vở như bây giờ. Không quá khổ vì học hành nhưng lại đầu tắt mặt tối lao động kiếm sống. Là đất đồng biển phi nông nghiệp, trẻ con quê tôi lạ lẫm nghề chăn trâu cắt cỏ. Dân miền biển, cả làng gạo chợ nước sông. Thương bố mẹ lam lũ, chúng tôi bảo nhau  kiếm củi ngay từ tuổi 12-13. Ðóng vai “tiều phu” ắt phải dựa vào rừng đó là quy luật muôn thuở. Riêng Thái Bình tỉnh không bóng núi, bóng rừng, thế là chúng tôi đành bì bõm ra biển... kiếm củi. Chuyện thật  mà nghe y như bịa.

Sông Diêm chảy hướng tây - đông giữ vai trò ranh giới tự nhiên giữa hai huyện Thụy Anh và Thái Ninh cũ. Hai bên cửa sông Cả tả và hữu hiển hiện vùng bãi lầy mênh mông chạy sát mép sóng. Kể cũng lạ thật, giữa thế giới sình lầy quanh năm chìm ngập trong nước biển mặn đắng, ấy vậy mà cây Vẹt vẫn tồn tại, vẫn thành vạt, thành rừng. Các cụ cao niên cả quyết, từ thuở cha sinh mẹ đẻ đến giờ chẳng có ai cất công ươm trồng cây Vẹt. Vẹt trưởng thành, quanh cây nào cũng tua tủa những chùm quả xanh ngằn ngặt. Ngoài một ít quả già được người dân vặt về muối Sứa, còn bao nhiêu tự rụng xuống gốc. Những quả Vẹt dài như chiếc đũa  nhờ thủy triều đưa đẩy nằm la liệt khắp cả bãi lầy. Ðược phù sa trùm lên giữ lại, quả Vẹt bắn rễ, bật mầm hóa thân thành cây mới. Tự sinh sôi theo cấp số cộng, số nhân khiến cả vùng lầy mênh mông cửa sông Diêm biến ra rừng Vẹt từ đời nào không một ai tường tận. Rừng Vẹt dăng lũy, dăng thành, hạn chế sức tàn phá của sóng dữ. Rừng Vẹt là cái nôi tụ hội tôm, cá, cua, ốc tạo kế sinh nhai cho dân nghèo. Riêng với tầng lớp “Tiều phu bất đắc dĩ” chúng tôi, rừng Vẹt thực sự là kho củi vô tận.

Những sớm tinh mơ nước biển chưa kịp lên, đứa nào cũng quần đùi áo cộc, trong tay thủ sẵn con dao cùng mấy sợi đay rõ chắc bám nhau vượt quãng bãi lầy dễ vài cây số tiến ra rừng Vẹt. Không được hạ cả cây còn chọn cành nào thì tuỳ. Vẹt chặt xong bẻ lá vứt lại. Dùng đay bó gọn mỗi đứa một bó to. Chờ thủy triều lên tràn bãi, mỗi đứa kéo một bó củi Vẹt hăm hở trở về.

Sáu bảy chục cân củi tươi nếu mang vác trên bộ chắc cần đến mấy nhân công. Kéo dưới nước mà lại nước xuôi nên chúng tôi dễ dàng băng qua bãi lầy rồi men mé  sông Diêm về tận bến chẳng mấy khó khăn. Bó củi tươi nặng chịch được lôi lên bờ đợi ráo nước sau đó chia nhỏ vác về nhà. Củi Vẹt vỏ dày ình ình nước phơi rất lâu khô. Xử lý củi Vẹt tươi, do qua thực tế bọn chúng tôi đúc kết được hẳn một kho kinh nghiệm. Củi tươi chặt ngắn, bó gọn ghẽ xếp vào góc sân, góc vườn. Lợi dụng nước mưa rửa trôi chất mặn. Qua thời gian nắng gió, que củi khô cong, đến lúc ấy cứ việc bốc vào sử dụng. Củi Vẹt khô gặp lửa cháy như tẩm xăng. Ðặc biệt than củi Vẹt rất đượm, người vùng biển thường lợi dụng nướng cá, nướng thịt... Ở quê biển nhà nào có con trai loai choai chạc tuổi chúng tôi quanh năm tha hồ đun củi Vẹt.

Ðược người lớn khích lệ, bọn trẻ đứa nào cũng tỏ ra say sưa với “nghề kiếm củi Vẹt”. Vào giữa năm 1952, khi ra biển chặt củi Vẹt, chúng tôi bỗng chứng kiến một sự việc bất ngờ. Năm ấy khu vực quanh sông Diêm dày đặc đồn bốt, tháp canh của lính Pháp và tề ngụy.  Một lần, đã chặt đủ củi trong khi chờ thủy triều, chúng tôi liền rủ nhau vào sâu trong rừng Vẹt tìm bắt cá Bớp. Ðang đào đào, bới bới bỗng phát hiện một chiếc võng rồi 2, 3 chiếc mắc đu đưa dưới thảm lá um tùm. Loáng sau thấy 5, 6 anh du kích mặc quần áo gụ quanh thắt lưng lủng lẳng lựu đạn, dao găm tiến về phía chúng tôi. Các anh tươi cười hỏi tên từng đứa và dặn đi dặn lại về làng chớ lộ bí mật ngoài rừng Vẹt có  du kích...

Qua sự việc này chúng tôi mới biết ban ngày du kích lấy rừng Vẹt làm nơi tạm lánh. Màn đêm buông xuống các anh lại trở về làng tìm cách tiêu hao sinh lực quân địch khiến chúng phải co cụm trong hàng rào dây thép  gai. Từ hôm ấy chúng tôi được biết thêm: Khu rừng Vẹt bạt ngàn quanh cửa con sông Diêm còn có tác dụng thiêng liêng nữa đó là che chở du kích và cán bộ kháng chiến. Rừng Vẹt ngày đêm bưng mắt giặc làm nơi để du kích ẩn náu, tại sao lại vác dao ra chặt? Rõ ràng lợi bất cập hại! Sau lần ấy chúng tôi vẫn đều đặn ra rừng Vẹt  nhưng không phải dùng dao chặt cành tươi mà chỉ tìm bẻ củi khô mang về. Củi kiếm được tuy ít, đổi lại chúng tôi kín đáo tiếp tế đồ ăn, nước uống cho du kích và cán bộ ẩn náu trong rừng. Dần dà du kích còn tin cậy giao thêm nhiệm vụ bí mật thu thập số liệu quân lính, súng ống, công sự trong đồn kể cả quy luật hoạt động của sân bay Diêm Ðiền... Từ tiếp tế, đến thông tin cho du kích đều là công việc khá mạo hiểm song nhờ ngụy trang bằng danh nghĩa “chặt củi Vẹt” thành ra cứ kín như bưng. Công việc suôn sẻ suốt một thời gian dài mãi đến khi đồn Diêm Ðiền bị bức rút vào cuối năm 1953, các anh du kích mới vui vẻ cho phép “lộ bí mật” nhiều câu chuyện thú vị ở rừng Vẹt...

“Chặt củi Vẹt”, công việc ấy giờ đây thuộc dạng “lỗi thời”. Thứ nhất, bếp than, bếp gas đã sẵn. Thứ hai, cây Vẹt  một khi thành rừng sẽ có tác dụng to lớn trong việc bảo vệ đê điều, nuôi giữ thủy sản... Ðã không còn ai chặt Vẹt làm củi như chúng tôi xưa kia mà lại đưa thêm giống mới về xen canh làm cho vùng bãi lầy bao la bát ngát cửa dòng sông Diêm biến thành cánh rừng ngập mặn ngằn ngặt sắc xanh của Vẹt, của Sú, của Bần... Giờ đây, Thái Bình đã kiêu hãnh bên những cái tên rừng ngập mặn danh tiếng của 2 huyện Thái Thụy, Tiền Hải. Lại thêm một dấu ấn lãng mạn: Hôm nay trên thảm diệp lục bất tận của rừng ngập mặn Thái Bình được phụ hoạ sắc trắng muốt từ ngàn vạn cánh cò, cánh chim hoang dã đang khắc họa bức tranh sống động ngay trước ầm ào sóng gió đại dương.

Hoàng Ngọc Khuyến

(Khu 3 Thị trấn Diêm Ðiền, Thái Thụy)