Khoảng 7 giờ sáng ngày mồng 9 tháng Giêng, người dự thi của các họ tập trung ở đình. Mỗi họ chọn một góc sân đình trải chiếu chuẩn bị. Khi mọi người đã sẵn sàng, cụ tiên chỉ bước vào gian giữa, nơi đặt nhang án tiền đình, thắp ba nén hương rồi đánh hồi trống cái. Các chiếu bắt đầu gói bánh, mỗi chiếu có một người gói, một người phục vụ. Số lượng bánh gói tùy theo, tối thiểu là năm cái, tối đa mười cái và gói bằng tay, không được dùng khuôn. Mọi động tác phải thật khẩn trương nhưng vẫn phải bảo đảm cho bánh gói chặt tay, vuông vức, kích thước đúng quy cách của làng. Khi ba nén hương đã cháy hết, các chiếu bánh phải gói xong. Cụ tiên chỉ và các huynh thứ đi chứng kiến, ghi số lượng bánh đã gói của từng chiếu. Rồi từng họ lấy củi, bắc bếp, cho bánh vào nồi, đổ nước, nổi lửa nấu bánh. Xưa người ta dùng hương đốt cháy để tính thời gian, hương cháy hết cũng là hết đêm là bánh chín (thời gian tám hay mười tiếng đồng hồ). Bánh chín, lấy ra ép cho hết nước, bày lên mâm. Mỗi mâm bánh còn bày thêm một đĩa trầu cau rồi bưng vào đặt lên nhang án của mỗi họ được kê sẵn trong đình. Sau đó, các chức sắc của làng vào lễ thành hoàng rồi công bố giải thi gói bánh. Họ nào gói đúng quy cách, lá bánh và lạt buộc trông thanh, đẹp và có số lượng nhiều hơn được xếp giải nhất, nhì, ba. Sáng hôm sau, mồng 10 tháng Giêng, dân làng ra đình mừng thọ các cụ cao niên, những mâm bánh được giải làng mời các cụ thưởng thức. Mâm bánh nào ngon, rền, được các cụ thay mặt cả làng trao phần thưởng. Phần thưởng ngày xưa thường là chục vuông lụa hay chiếc võng điều hoặc mâm ngũ quả.

 Những năm gần đây, tục thi gói bánh chưng được tổ chức trong lễ hội đền Trần (thôn Tam Đường, xã Tiến Đức, huyện Hưng Hà, từ 14 - 18 tháng Giêng). Cuộc thi được tổ chức ở cấp xã, đơn vị dự thi là thôn, mỗi thôn cử ra một đội gồm 3 phụ nữ, trong đó có một người gói chính, hai người phụ gói. Thời gian thi được ấn định 20 phút, các đội dùng tay để gói bánh (không dùng khuôn) theo kích thước 22x22x7cm, bánh phải vuông vắn, khi  gói xong phải được trình bày đẹp. Ban giám khảo cuộc thi căn cứ số lượng bánh gói được của mỗi đội, căn cứ hình thức trình bày của mỗi tấm bánh mà đánh giá kết quả. Tuy không có sự khác biệt nhiều nhưng Ban giám khảo vẫn xếp loại và trao giải nhất, nhì, ba để động viên, khuyến khích phong trào năm sau.

Cuộc thi gói bánh chưng ở lễ hội đền Trần vào dịp đầu xuân đã làm sống lại một tập quán đẹp có từ  xa xưa về bánh chưng, bánh giầy, về quan niệm “trời tròn đất vuông”, làm sống lại không khí đón tết Nguyên đán đầu xuân truyền thống.

Phạm Minh Đức

Thành phố Thái Bình