Phan Bá Vành xuất thân trong một gia đình nông dân nghèo ở làng Minh Giám, huyện Vũ Tiên, phủ Kiến Xương (nay là xã Vũ Bình, huyện Kiến Xương). Ông là người thông minh, giỏi võ nghệ. Nửa đầu thế kỷ XIX, chế độ phong kiến nhà Nguyễn cai trị hà khắc, địa chủ, cường hào ra sức bóc lột, thiên tai thường xuyên xảy ra, đời sống nhân dân cơ cực, lầm than. Thấu hiểu nỗi khổ của nhân dân, Phan Bá Vành đã tập hợp lực lượng (chủ yếu là nông dân các vùng Thái Bình, Nam Ðịnh ngày nay), dựng cờ khởi nghĩa, dấy binh chống lại áp bức bóc lột. Cuộc khởi nghĩa do ông lãnh đạo kéo dài gần 7 năm (từ 1821 đến 1827) thì bị dập tắt, tất cả đồn lũy nghĩa quân xây dựng đều bị phá hủy song tinh thần chiến đấu bất khuất vì ruộng đất, cơm áo và công bằng xã hội còn vang mãi đến đời sau. Nhằm tưởng nhớ thủ lĩnh Phan Bá Vành và các nghĩa quân trong cuộc khởi nghĩa, thời gian sau đó, trên nền Ðồn Cả (cửa Kem, xã Vũ Bình) - căn cứ chính trong hệ thống đồn lũy của cuộc khởi nghĩa Phan Bá Vành, nhân dân địa phương đã xây dựng đền thờ. Năm  1990, di tích được Bộ Văn hóa Thông tin, nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

Nhận thức được giá trị lịch sử to lớn của di tích, UBND huyện Kiến Xương đã phê duyệt Dự án xây dựng Khu di tích lịch sử văn hóa Ðồn Cả  - Phan Bá Vành với diện tích 1,1ha bao gồm các hạng mục: đền chính hình chữ tam có diện tích 312m2, nhà tả - hữu vu, phương đình, nhà bia, nghi môn, đồ thờ, thủ từ và các hạng mục công trình phụ trợ khác. Tháng 7/2013, công trình được khởi công xây dựng, đến nay đã hoàn thành với tổng kinh phí đầu tư 35,8 tỷ đồng từ nguồn ngân sách nhà nước và công đức của các tổ chức, cá nhân. Trong đó, ngân sách tỉnh và huyện đã đầu tư 5 tỷ đồng, các tổ chức, cá nhân ủng hộ hàng trăm triệu đồng tiền mặt, nhiều vật liệu xây dựng, đồ thờ, hoành phi, câu đối và cây xanh trong khuôn viên Khu di tích.

Có mặt tại lễ khánh thành Khu di tích lịch sử văn hóa Đồn Cả - Phan Bá Vành vào ngày 3/4 vừa qua, điều chúng tôi ghi nhận được là sự phấn khởi, tự hào của nhân dân địa phương. Ông Phan Văn Diệp, Chủ tịch UBND xã Vũ Bình cho biết: “Vũ Bình tự hào là quê hương của người anh hùng trượng nghĩa Phan Bá Vành. Tiếp nhận Khu di tích từ UBND huyện về địa phương quản lý, cán bộ và nhân dân trong xã sẽ quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị của di tích, giáo dục truyền thống anh hùng, bất khuất cho người dân địa phương, tạo điều kiện cho du khách thập phương về chiêm bái”. Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Kiến Xương Vũ Xuân Cừ cho hay: “Quy hoạch xây dựng Khu di tích Đồn Cả - Phan Bá Vành là việc làm thể hiện đạo lý truyền thống của dân tộc. Khi các hạng mục được hoàn thiện, Khu di tích hứa hẹn sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn du khách, kết nối các điểm văn hóa tâm linh nổi tiếng của tỉnh, thúc đẩy du lịch phát triển”.

 Hiện tại, các hạng mục lớn trong Khu di tích Đồn Cả - Phan Bá Vành đã cơ bản hoàn thành, một số hạng mục đang tiếp tục hoàn thiện. UBND huyện Kiến Xương mong muốn cấp trên tiếp tục quan tâm đầu tư kinh phí; các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân và nhân dân trong vùng phát tâm công đức để công trình Khu di tích lịch sử văn hóa Đồn Cả - Phan Bá Vành hoàn thành trọn vẹn, đáp ứng nguyện vọng tâm linh của nhân dân trong vùng, xứng tầm với quy mô công trình Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

Vũ Hường