Thống Nhất là thôn đa ngành nghề: mây tre đan, làm cốm, khâu nón lá, làm bún bánh, làm đậu. Nhưng người trong thôn kể lại, nghề làm cốm là nghề truyền thống có từ lâu đời. Cứ thế hệ nọ truyền cho thế hệ kia, giữ được bí quyết làm cốm thơm, ngon, mang đậm chất quê với hạt cốm từ nếp cái hoa vàng.

Theo giới thiệu của đồng chí Ðỗ Văn Bảng, Bí thư Ðảng ủy, Chủ tịch UBND xã Chi Lăng, chúng tôi về cơ sở sản xuất cốm của hai anh em. Trần Ðình Bình và Trần Ðình Bường, đây là một trong hàng chục hộ làm nghề cốm phát đạt của thôn. Chúng tôi đến khi cơ sở sản xuất của các anh đang khẩn trương xuất chuyến hàng sang Hải Dương. Bên chén chè Thái Nguyên, quả hồng đỏ rực cùng đĩa cốm màu xanh thơm mùi gạo nếp đựng lá sen, anh Trần Ðình Bình vui vẻ: Nghề cốm là nghề truyền thống của gia đình, ngay từ nhỏ tôi đã được thưởng thức mùi thơm ngon của cốm và lớn lên từ tiếng cối giã cốm của cha mẹ. Khi trưởng thành, dù cũng đã tìm đủ nghề để kiếm kế sinh nhai nhưng hương vị cốm cứ như muốn níu kéo anh ở lại với quê hương. Ban đầu hai anh em chỉ làm với quy mô nhỏ, cốm được làm bằng gạo nếp cái hoa vàng, phải giã bằng tay, sao bằng bếp củi và chỉ làm khi mùa vụ và chỉ bán cho các quán trong huyện. Nguyên liệu để làm cốm thủ công đó là hạt thóc nếp cái hoa vàng vừa ngậm sữa xong, người dân gặt về đập bằng cối tay cho hạt thóc không bị trật vỏ, sau đó đem rang nhỏ lửa, đến khi hạt thóc quăn lại thì cho vào cối giã. Tuy nhiên, cách làm truyền thống này không đáp ứng nhu cầu tiêu thụ của thị trường. Nhận thấy nhu cầu tiêu thụ các sản phẩm làm từ cốm rất lớn, sau nhiều ngày đêm trăn trở, hai anh em chia nhau đi tìm kiếm thị trường, học hỏi, tự thiết kế ra máy giã cốm, máy ép cốm, chảo rang cốm, tất cả đều bằng máy. Nếu như làm cốm bằng phương pháp thủ công trước đây một ngày chỉ làm được vài chục cân gạo thì sản xuất cốm bằng máy một ngày được hơn 3 tạ, hạt cốm đều, ngon, giữ nguyên được hương vị. Do vậy, khi mùa vụ đến gia đình anh đi thu mua gạo nếp của bà con trong và ngoài xã để làm nguyên liệu.

Sản xuất cốm bằng máy mang lại hiệu suất cao nhưng anh Bình vẫn còn trăn trở, làm thế nào để khi sản xuất cốm bằng máy vẫn giữ nguyên được chất lượng như làm thủ công. Sau nhiều năm sản xuất, anh rút ra được kinh nghiệm, để cốm ngon, thơm thì gạo nếp phải đẹp, hạt to, đều, không bị ẩm mốc, thóc trước khi cho vào rang phải được đãi sạch sạn và vẩn,  như vậy mới giữ được hương vị truyền thống.

Mỗi ngày gia đình anh Bình và anh Bường sản xuất hơn 3 tạ cốm. Hiệu suất làm việc cao, lại làm nghề được quanh năm nên nhiều gia đình trong thôn đã đến gia đình anh Bình để học cách làm cốm bằng máy. Do chất lượng cốm ngon, bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm nên cốm của gia đình anh Bình, anh Bường được nhiều thương lái đến mua, từ các tỉnh phía Bắc đến phía Nam đều tìm về để mua.

Trong quá trình làm cốm cũng nhiều điều còn trăn trở như quy mô nhà xưởng, bụi trấu, tiêu thụ sản phẩm tùy thuộc vào thị trường. Những băn khoăn, trăn trở của anh Bình, anh Bường cũng là băn khoăn, trăn trở của hàng chục hộ sản xuất cốm ở thôn Thống Nhất. Ðây là nghề mang lại hiệu quả kinh tế cao, vừa tiêu thụ nông sản ngay tại quê hương, vừa tạo việc làm, tăng thu nhập cho lao động nông thôn. Do nghề và làng nghề phát triển nên diện mạo nông thôn của thôn Thống Nhất thay đổi từng ngày. Những ngôi nhà cao tầng mọc lên san sát, nhận thức của người dân ngày một nâng lên, chấp hành tốt chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật của Ðảng và Nhà nước, quy định của địa phương, chung tay góp sức xây dựng đời sống văn hóa ở  khu dân cư, xây dựng nông thôn mới. Thu nhập bình quân đầu người đạt gần 30 triệu đồng/năm, trong đó thu từ ngành nghề tiểu thủ công nghiệp gần 70%.

Một đĩa cốm vừa làm thơm mùi nếp mới được những người làm nghề cốm thôn Thống Nhất gói trong lá sen, như càng tô thêm tình quê đậm đà, bền chặt, những hạt cốm thơm giòn, mang trong mình tấm lòng hiếu khách của những người dân nơi đây.

Trúc Lành

Ðài Truyền thanh Hưng Hà