Nhạc sĩ Hình Phước Long sinh năm 1950 bên dòng sông Dinh thơ mộng tại huyện Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa trong một gia đình có truyền thống âm nhạc nên từ nhỏ những cung bậc dân gian trầm bổng của cây đàn nguyệt từ đôi tay tài hoa của người cha và những câu hát ru của mẹ đã ngấm vào ông tự nhiên như hơi thở. Cậu bé Long và người em trai Hình Phước Liên bắt đầu tập ca những khúc bài chòi, vọng cổ với nhóm bạn cùng xóm. Khi theo học phổ thông, ông tham gia nhiệt tình các phong trào văn nghệ của trường và bắt đầu học đàn ghi ta và sáng tác để theo đuổi ước mơ làm nhạc sĩ chuyên nghiệp. Năm 18 tuổi, gia đình trải qua một biến cố lớn khi người cha hết mực yêu thương của ông qua đời. Sài Gòn, thành phố phồn hoa đô hội là điểm đến của những người muốn thành danh trên con đường âm nhạc nhưng do nhà nghèo nên ông đành tạm gác lại ước mơ theo học sáng tác của mình. Để tránh bị bắt lính quân dịch, Hình Phước Long dạy học tại trường Minh Văn của một người bạn, số tiền lương tháng ít ỏi ông dành phụ giúp gia đình và tự mua sách học nhạc. Các cuốn sách nhạc trung cấp và cao cấp được ông tìm mua, đọc và cố gắng học gạo từng chương lý thuyết nhưng vẫn không hiểu vấn đề khiến chàng thanh niên băn khoăn chưa tìm được lời giải để đi tiếp con đường mình theo đuổi. Một hôm, bỗng ông "ngộ" ra tất cả, "những suy nghĩ về luật cân phương, đoạn đơn, đoạn kép, mô phỏng tiết tấu, mô phỏng giai điệu... trong âm nhạc bấy lâu như cuộn tơ rối, qua năm tháng nay đã tìm được mối gỡ trên nền tảng của sự tự học" như lời nhạc sĩ tâm sự, từ đó ông chính thức bước chân vào con đường sáng tác. Sau giải phóng, với ca khúc Những vòng lan xanh, Hình Phước Long đã đặt dấu ấn đầu tiên trong lòng người yêu nhạc.

Năm 1980, Trường Sa được nhập về tỉnh Phú Khánh (nay là Phú Yên và Khánh Hòa), Lữ đoàn 146 Hải quân mời nhạc sĩ Hình Phước Long về dàn dựng và tham gia hội diễn ra mắt huyện Trường Sa. Được gặp và trò chuyện cùng bộ đội vừa trở về từ Trường Sa, qua những câu chuyện kể về đời sống, tâm tư lính đảo và được may mắn xem những thước phim tài liệu đen trắng "Tổ quốc trên một vùng đảo nhỏ" của Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam vừa thực hiện xong, hình ảnh những người lính tuần tra, canh gác, giữ vững chủ quyền lãnh thổ của Tổ quốc bên những con sóng dập dềnh quanh những đàn chim biển, trái tim người nhạc sĩ quê miền biển dâng trào xúc động. "Tôi sẽ cố gắng viết một ca khúc về Trường Sa, chưa biết là lúc nào nhưng tôi tin là sẽ có" - những dòng lưu bút được nhạc sĩ ghi vào sổ lưu niệm của Lữ đoàn 146 Hải quân, một lời hứa sẽ viết một ca khúc tặng bộ đội Trường Sa như sự tri ân, một sự trả món nợ tinh thần với quê hương, với Trường Sa và những người lính biển. Từ đó, trong ông ngổn ngang suy nghĩ về lời hứa của mình nhưng chưa thực hiện được. Năm 1982, tỉnh Phú Khánh tổ chức trại sáng tác âm nhạc và mời một số nhạc sĩ như Tôn Thất Lập, Trần Tiến về dự, hai anh em Hình Phước Long và Hình Phước Liên đại diện cho tỉnh tham gia. Một ngày gần cuối trại sáng tác, nhạc sĩ Hình Phước Long đạp xe trên đường Trần Phú gặp một cô gái mặc áo dài xõa tóc đứng nhìn ra biển, hình ảnh đó làm trái tim người nhạc sĩ rung động, lòng ông tự hỏi: Phải chăng, cô gái ấy có người yêu đang đóng quân ở Trường Sa, liệu con sóng có mang được tiếng nói yêu thương của người yêu vọng từ đảo xa về đất liền hay không và liệu cô gái có nghe được những lời đó không? Ông chợt nhớ về lời hát ru quen thuộc của mẹ khi xưa: "Khi xa sát vách cũng xa, khi gần muôn dặm đường xa cũng gần", những ấp ủ bấy lâu chợt lóe lên bằng điệp khúc với giai điệu mang hơi hướng dân ca khu V: "Không xa đâu Trường Sa ơi! Không xa đâu Trường Sa ơi! Vẫn gần bên em vì Trường Sa luôn bên anh/Vẫn gần bên anh vì Trường Sa luôn bên em" được nhạc sĩ nhanh chóng ghi lại. Trong lòng ngập tràn cảm xúc, ông rủ người em trai bắt xe đò về quê hương Ninh Hòa thăm mẹ. Trên mảnh sân trước ngôi nhà gắn bó với kỷ niệm tuổi thơ, hình ảnh quần đảo Trường Sa với những người lính biển quanh năm sống với điều kiện thiên nhiên vô cùng khắc nghiệt trong sóng cuồng, bão giật, chỉ có cây phong ba, bàng vuông và những cánh chim hải âu làm bạn... những câu chữ, giai điệu thiết tha, sâu lắng cứ tuôn chảy trong tâm tưởng của người nhạc sĩ tài hoa: "Mỗi cánh thư về từ đảo xa/Anh thường nói rằng Trường Sa xa lắm em ơi!" và dù chưa một lần đặt chân đến Trường Sa nhưng những ca từ được ông viết nên rất chân thật, gần gũi, mô tả cuộc sống, sinh hoạt hàng ngày của những người lính đảo: "Nơi anh đóng quân là một vùng đảo nhỏ, bên đồng đội thân yêu/Chỉ có loài chim biển, sóng vỗ điệp trùng, quanh đảo trúc san hô/Trường Sa ơi! Biển đảo quê hương/Vẫn đứng hiên ngang giữa sóng cồn bão dạt, đảo quê hương/Canh giữ đêm ngày giữa biển khơi/Thương nhớ sao vơi người chiến sĩ Trường Sa ơi!". Chưa đầy một giờ đồng hồ, Gần lắm Trường Sa trên nền nhạc rumba trữ tình, thấm đẫm chất dân ca đã hoàn thành mà không phải chỉnh sửa một câu, một chữ nào. Ca khúc không chỉ thay lời người con gái nơi đất liền gửi nhớ thương tới người lính hải quân đang ngày đêm vượt qua khó khăn, gian khổ canh giữ đảo mà còn thay lời cho muôn triệu trái tim từ hậu phương hướng về tuyến đầu thiêng liêng của Tổ quốc.

Nghe anh trai đàn và hát xong, nhạc sĩ Hình Phước Liên nhận xét: Gần lắm Trường Sa sẽ là một trong những ca khúc hay nhất của trại sáng tác. Ca sĩ Anh Đào của Đoàn ca múa nhạc Hải Đăng với giọng hát dân ca da diết và sâu lắng đã được chọn để thể hiện Gần lắm Trường Sa, ca khúc cùng 11 tác phẩm khác của trại sáng tác được thu âm vào băng cát-xét "Nha Trang biển hẹn" và phát hành rộng rãi trong toàn quốc. Gần một năm liên tục, sáng tác của người nhạc sĩ tài hoa vang lên thường xuyên trên hệ thống phát thanh trước khu vực Trung tâm Văn hóa tỉnh, Gần lắm Trường Sa đã thấm vào tâm hồn biết bao người dân phố biển và có sức lan tỏa rất lớn. "Ngoài thu âm vào băng cát-xét, các đoàn nghệ thuật từ Lạng Sơn đến đất mũi Cà Mau đều dàn dựng và biểu diễn ca khúc này, đó là hạnh phúc lớn nhất của người nhạc sĩ khi đưa được tác phẩm của mình đến trái tim của nhân dân" - nhạc sĩ Hình Phước Long tâm sự.

Phải đến năm 1984, nhạc sĩ Hình Phước Long mới được đặt chân đến Trường Sa. Với ông, đây là dịp để kiểm chứng những gì đã viết về địa đầu thiêng liêng của Tổ quốc. Điều khiến ông vui nhất là những suy nghĩ, tưởng tượng của ông bấy lâu về Trường Sa và được thể hiện qua ca khúc không quá cách xa hiện thực. Vừa đến đảo Song Tử Tây, anh em lính đảo bao ngày ngóng chờ tin từ đất liền đã tha thiết yêu cầu nhạc sĩ thể hiện những ca khúc của mình sáng tác về Trường Sa, dưới mái tôn nóng hầm hập, Hình Phước Long ôm đàn ghi ta và cất lên tiếng hát: "Trường Sa ơi! Biển đảo quê hương/Vẫn thấy anh đang giữa sóng cồn giữ đảo, đảo quê hương/Canh giữ đêm ngày giữa biển khơi/Thương nhớ sao vơi người chiến sĩ Trường Sa ơi...". Cả đảo không ai kìm được những giọt nước mắt. Tiếng hát vừa dứt, vòng tay đen chắc, thô ráp của những người lính quanh năm hiên ngang giữa sóng cồn bão giật ôm chặt lấy nhạc sĩ, mọi người khóc nức nở. Ông nhớ lại: Đây là chuyến thị sát toàn quần đảo Trường Sa do Bộ Tư lệnh Hải quân tổ chức nên tôi có may mắn được ghé thăm tất cả các đảo. Suốt chuyến đi gần một tháng ròng, mỗi lần hát tặng bộ đội, anh em đều đến rất đông và hòa nhịp hát cùng.

Từ chuyến đi đó, những cảm xúc về Trường Sa được nhân lên rất nhiều trong tâm trí nhạc sĩ Hình Phước Long. Một kỷ niệm khó quên với ông là khi đến đảo Sơn Ca, không có một bóng chim sơn ca nào, trên đảo trơ trụi, chỉ có tiếng hát vô tư, hồn nhiên của những người chiến sĩ, với ông đó là những tiếng chim sơn ca reo vui giữa bộn bề khó khăn, thiếu thốn và ca khúc Tiếng hát đảo Sơn Ca của ông ra đời. Tới đảo Phan Vinh đúng đêm rằm, dưới ánh trăng sáng vằng vặc, người nhạc sĩ đã ghi lại những cảm xúc của mình và hơn chục năm sau, một lần nhớ lại câu thơ của thi sĩ Lý Bạch: "Cử bôi yêu minh nguyệt - Đối ảnh thành tam nhân" (Nâng ly mời vầng trăng sáng - Với bóng mình nữa là thành ba người) cùng những kỷ niệm đêm trăng trên đảo Phan Vinh, nhạc sĩ đã đặt bút viết: "Đêm nay nơi Trường Sa/Có một vầng trăng sáng/Trăng sáng đến lạ thường/Ngồi đọc thư người thương/Dát vàng khuông nét chữ/Đồng đội không ai ngủ/Mỗi người một vầng trăng…". Vầng trăng nơi đảo xa với tiết tấu của ca trù đã ra đời như thế. Năm 1997, tác phẩm được Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh Thành phố Hồ Chí Minh trao giải nhất ca khúc viết về Trường Sa và Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Việt Nam trao giải A, tác phẩm được công chúng cả nước đón nhận nhiệt liệt.

Cả sự nghiệp lao động nghệ thuật không ngừng nghỉ, đến nay, nhạc sĩ Hình Phước Long có hơn 400 sáng tác các thể loại âm nhạc, trong đó có 18 ca khúc viết về Trường Sa, các ca khúc đều được thổi vào đó âm hưởng dân ca với câu từ mộc mạc, giản dị có sức sống lâu bền trong trái tim người yêu nhạc và ông được mệnh danh là "người nhạc sĩ của Trường Sa" hay "công dân danh dự của Trường Sa", danh hiệu bộ đội Trường Sa trìu mến suy tôn ông. Năm 2012, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã ký quyết định tặng thưởng nhạc sĩ Hình Phước Long - tác giả ca khúc Gần lắm Trường Sa cùng 15 ca khúc khác viết về Trường Sa Huân chương Lao động hạng Ba.

Khi biết tôi sắp tham gia đoàn công tác ra Trường Sa, ông vui lắm. Người nhạc sĩ già lấy đàn ghi ta gẩy điệu rumba quen thuộc và cất lên giọng hát da diết của ca khúc Gần lắm Trường Sa làm quà tặng trước khi tôi lên đường. Trong đôi mắt ngấn lệ của ông, những ký ức về Trường Sa suốt một đời ông giữ trong tim lại theo về qua tiếng hát. Đó là tiếng lòng của người nhạc sĩ từ phố biển cũng như của muôn triệu người dân Việt Nam vượt trùng khơi để tới nơi đảo xa.

Trịnh Cường