Tố chất của một tài tử

Khi còn là một đứa trẻ, tôi đã từng ngồi hàng giờ để nhìn ông tô vẽ, đắp tượng. Thấy tôi có vẻ say mê công việc này, ông vẽ một bức tranh trên mảnh bao bì xi măng rồi cho tôi vẽ lại. Ông bảo: Ông đã vào nghề như thế đấy!

Ông sinh ra ở thôn Kinh Hào, xã Đông Kinh (Đông Hưng) trong một gia đình không ai theo nghệ thuật và sống trong một ngôi làng chỉ chuyên canh cây lúa. Người dân nơi đây chỉ quen với việc cầm cuốc, cầm liềm chứ không ai biết cầm cọ vẽ. Lên bảy tuổi, ông được đi học chữ nhưng học được năm năm thì... chán. 12 tuổi, ông chỉ biết mình thích vẽ, muốn vẽ và quyết tâm theo đuổi nghiệp vẽ để thỏa mãn đam mê. Không trường đào tạo, không thầy dạy, ông quyết tự mày mò. Ông vẽ tất cả mọi thứ mà mình nhìn thấy, từ đơn giản đến phức tạp, từ chim muông, hoa lá đến con người. Mỗi ngày cố một chút, mỗi tháng tích lũy kinh nghiệm hơn một chút..., cứ thế, khả năng của ông dần được nâng cao. Hai mươi tuổi, ông bắt đầu cầm bay đi tung hoành khắp chốn. Từ miền rừng núi Thái Nguyên về đến Đại Mỗ (Từ Liêm, Hà Nội), từ đồng bằng xuôi xuống miền biển Diêm Điền (Thái Thụy). Ông làm được mọi thứ liên quan đến đắp vẽ, từ họa tiết trang trí, đắp chậu hoa, dựng bình phong đến những công trình yêu cầu độ tinh xảo, tỷ mỷ cao như đắp tượng, dựng rồng phun nước, làm tiểu cảnh... Nhưng trong cuộc đời "thợ xây" của mình, điều tạo nên tên tuổi của ông phải kể đến những công trình mang tầm cỡ quy mô, đậm đà bản sắc văn hóa, tâm linh như phục dựng đình chùa, xây lăng miếu, làm từ đường dòng họ. Dấu ấn của ông để lại trên hàng nghìn công trình lớn nhỏ, tập trung nhiều nhất ở các vùng Đông Hưng, Thái Thụy. Một số công trình tiêu biểu có thể kể đến như công trình phục dựng đình Phất Lộc, xã Thái Giang (Thái Thụy), dựng tượng Hộ pháp chùa Thượng Liệt, chùa Vĩnh Ninh, xã Đông Tân (Đông Hưng), từ đường họ Bùi ở thôn Kinh Hào, xã Đông Kinh (Đông Hưng)... Nhiều chủ công trình nể phục tài năng của ông mà thốt lên: Trên đời này khó kiếm thêm được người thứ hai! Ông làm đến đâu thì ở đấy sẽ đẹp! Không quá lời ngợi khen khi gọi ông là một tài tử. Chỉ với một chiếc bay trong tay, ông có thể dựng nên những bức tượng Hộ pháp đồ sộ, đắp cả cặp "ngũ long chầu nguyệt" cân đối không sai lệch một ly. Thói quen của ông là xây dựng sẵn ý tưởng trong đầu, nhiệm vụ của đôi tay là biến ý tưởng ấy thành hiện thực. Có lẽ vì thế nên khi chiêm ngưỡng những tác phẩm của ông, người ta có cảm giác như thấy được cả "tâm hồn" của người nghệ sĩ.

Đang ngồi ngắm "phòng triển lãm" rộng chừng 3m² treo đầy những bức tứ bình, tranh đề thơ Hán, thơ Đường, tôi bị thu hút bởi tiếng đàn vừa lạ vừa quen. Lần đầu tiên được nghe ông đàn một khúc trên cây nhạc cụ độc đáo, nó giống đàn nhị truyền thống mà lại mang hơi hướng của hiện đại. Đó là phần bầu được cải biến bằng ống bơ nối nhựa, cần đàn làm bằng tuýp nước, chúng được khớp nối với các bộ phận khác một cách hoàn hảo, chỉn chu, cây đàn nhị cũng đẹp, một vẻ đẹp rất... tài tử. Và tất nhiên, mọi thứ liên quan đến căn phòng này, những nhạc cụ đang xuất hiện trong căn phòng này đều do ông tự học và tự làm. Không những có khả năng chơi đàn nhị, ông còn có thú vui thổi sáo, gảy đàn bầu. Nghe nói, tiếng đàn bầu của ông khi xưa đã làm xiêu lòng biết bao cô gái.

Không chỉ đàn hay, vẽ đẹp, nhắc đến Bùi Như Đậu là nhắc đến một con người có tầm hiểu biết sâu sắc về thơ Đường. Ông mê thơ Lý Bạch, Đỗ Phủ. Ông có thể đọc "Khúc giang" của Đỗ Phủ không thiếu một chữ từ bản phiên âm, giải nghĩa đến dịch thơ. Ông kể về cuộc đời của Lý Bạch như người bạn của Thi tiên từ ngàn xưa trở về đàm đạo. Phải là con người đọc nhiều, tích lũy nhiều mới có thể hình thành trong mình vốn hiểu biết sâu sắc, phong phú đến vậy. Chưa dừng lại ở đó, ông còn được biết đến với biệt tài viết thư pháp tốc ký, đọc tử vi, xem ngày tốt xấu... Trên đời tìm được một người như vậy thực là "xưa nay hiếm".

Tâm huyết và giàu tình yêu thương

Đám trẻ con xưa nay vẫn quen với hình ảnh ông già đạp chiếc xe đạp cũ kỹ, han gỉ, kêu lọc xọc, ngày lại ngày đi qua đi lại trên đường. Ai gặp ông lần đầu hẳn sẽ có cảm giác như gặp một ông tiên, ông bụt bước ra từ truyện cổ tích. Ông có gương mặt phúc hậu, khuôn miệng rộng, lúc nào cũng nói nói, cười cười, lại hay kể chuyện "ngày xửa ngày xưa". Lũ trẻ con thích ngồi trong lòng ông vuốt vuốt chòm râu dài bạc trắng, nhiều đứa quý ông còn nhận ông là ông nội. Không chỉ trẻ con mà bất kỳ ai khi có cơ hội làm việc, tiếp xúc với ông đều có cảm giác ông là người thật thân thiện, gần gũi.

Ông Nguyễn Minh Phượng (xã Đông Tân, Đông Hưng), người bạn đồng hành với ông suốt bốn mươi năm qua chia sẻ: Không chỉ là người có tài, trong đời sống, ông Đậu là một người có lối sống vô cùng giản dị, làm vì đam mê chứ không vì vật chất. So với những công việc khác, nghề đắp vẽ có đặc thù riêng, số lượng người làm nghề rất ít nên công thợ thường cao. Giá thị trường của nghề thường dao động trong khoảng từ 300 - 500 nghìn đồng/công. Tuy là bậc tiền bối trong nghề nhưng ông Đậu chưa bao giờ lấy quá 200 nghìn đồng cho một buổi lao động. Thường thì sau khi hoàn thiện công trình, ông luôn biếu lại gia chủ một chút tiền công hoặc công đức vào đình chùa. Ông Nguyễn Thanh Hồng, cũng ở Đông Tân (Đông Hưng) cho biết: Có khi đi làm, thấy gia chủ bận mải quá không chuẩn bị được cơm trưa, ông chỉ ăn tạm một gói mì tôm rồi chiều lại say sưa làm. Con người ông khiến tôi cảm phục vô cùng!

Thật là thiếu sót nếu như không kể đến bộ sưu tập những "tác phẩm tái sinh" mà ông tạo nên từ những thứ người ta nghĩ không còn khả năng sử dụng. Đó là những hòn non bộ được làm từ những mẩu gạch thừa, hàng nghìn bức thư pháp ra đời từ mặt sau của tờ lịch cũ. Mọi thứ đều hiện lên hoàn hảo, đậm chất nghệ thuật. Tôi từng hỏi ông, tại sao ông có thể làm được những điều hơn người như vậy? Ông điềm đạm trả lời: Đó là năng khiếu và đam mê. Có năng khiếu mình sẽ cảm nhận được, có đam mê mình sẽ theo đuổi được. Ông thích gì thì ông sẽ luôn cố gắng làm đến cùng.

Gần 80 tuổi đời, 60 tuổi nghề, nhiều đêm ông vẫn thức trắng chỉ để vẽ tranh tặng bạn, nhiều ngày ông vẫn cầm bay đi đắp vẽ khắp xa gần chỉ để cho "khỏi nhớ nghề". Đối với ông, niềm đam mê với nghiệp "thợ xây" không gì có thể so sánh được. Giọng ông vẫn sang sảng: Năm nay, ông thấy mình lại khỏe ra, vẽ còn đẹp hơn nhiều những năm trước. Tôi bồi hồi nhớ về tuổi thơ mình, nhớ lời dặn của ông: Cháu nên theo nghiệp vẽ. Tiếc rằng, tôi đã không thực hiện được. Có lẽ, đam mê vẽ trong tôi chưa đủ lớn nhưng tôi có một đam mê khác, đó là viết về ông, về con người mà cả đời tôi ngưỡng mộ.

Thu Hiền
(Đông Tân, Đông Hưng)