Với người Việt, bàn thờ chính là nơi thu nhỏ của thế giới tâm linh.  Đó là nơi của những người đã khuất, là nơi lưu giữ bao nhiêu ẩn ức, tình cảm của các thế hệ. Bàn thờ chính là nơi con cháu thể hiện lòng thành kính, biết ơn với ông bà tổ tiên.

Vị trí đặt bàn thờ được lựa chọn kĩ càng, thường được chọn theo tuổi tác của gia chủ, là vị trí trung tâm của ngôi nhà và được đặt cao ráo, sạch sẽ. Chỉ cần nhìn vào bàn thờ của một gia đình người ta có thể đánh giá được gia chủ là người như thế nào. Vì thế người Việt rất coi trọng việc sắp đặt, bày trí bàn thờ. Nhất là vào dịp Tết đến, việc bày trí bàn thờ không chỉ đơn thuần là một công việc mang tính thẩm mĩ mà sâu xa hơn nó thể hiện sự tinh tế của văn hóa cội nguồn dân tộc. Bất kể giàu nghèo, mỗi gia đình người Việt đều rất chăm chút cho bàn thờ ngày Tết. Mỗi vật được lựa chọn bày trí đều mang tính biểu tượng rất cao.

Ba bát hương được đặt trang trọng trên bàn thờ tạo nên thế tam tài. Bát hương lớn nhất ở giữa tượng trưng cho tinh tú, có trục chính hương vòng tượng trưng cho vũ trụ nối liền trời đất, cho âm dương đối đãi đem tới hạnh phúc cho con người. Hai góc ngoài có hai cây đèn dầu hoặc nến. Để “giao tiếp” với người đã khuất, người Việt tin rằng những lời thỉnh cầu của họ sẽ đến được với tổ tiên qua những vòng khói hương thơm trầm và ánh sáng của đèn. Vì thế từ ba mươi Tết trở đi, bàn thờ được thắp sáng liên tục, để biểu thị sự chăm lo của con cháu với tổ tiên. Hương ngày Tết thường là loại hương thơm đặc biệt, que to và cháy đượm, tàn của nó tự cuốn cong lại tượng trưng cho may mắn.

Cứ khoảng hai tám âm lịch tháng chạp là người Việt bày biện bàn thờ đón Tết. Trung tâm của bàn thờ là chiếc mâm bồng hoặc đĩa lớn để đựng hoa quả. Phía trước bát hương chính có bát nước trong hay còn gọi là nước thiêng. Nước là cội nguồn của sự sống, là nơi hồi sinh và giải thoát nên thứ nước thiêng ấy phải là nước lã, nước nguồn tinh khiết. Ngoài ra lễ vật đang cúng gồm có vài bộ quần áo, giấy, tiền,vàng mã cho các cụ, thêm một bình rượu ngon và một bình trà cùng vài cái ly nhỏ. Xung quanh sẽ bày biện bánh kẹo, rượu mứt cho bàn thờ thêm trang trọng, rực rỡ. Điều quan trọng việc bày biện bàn thờ không được để che mất ảnh của người đã khuất. Trên bàn thờ còn cắm một bình hoa lớn để trừ đi tà ma, xấu xa đem đến một sinh khí, sức sống mới. Cá loại hoa thường được sử dụng là hoa đào, hoa mai, hoa huệ, lay ơn… Một số người Việt quan niệm cần có gậy cho các cụ về thăm con cháu nên đặt hai bên bàn thờ hai cây mía thẳng gióng, to đẹp.

Mâm ngũ quả bao giờ cũng được quan tâm nhất trong việc bày biện để biểu thị lòng hiếu kính của con cháu với truyền thống dân tộc, tổ tiên. Nếu theo thuyết ngũ hành thì năm yếu tố cấu thành vũ trụ kim- mộc- thủy- hỏa- thổ thì năm loại quả con người sử dụng bày nên mâm ngũ quả cần cân bằng, hài hòa về màu sắc cũng như ý nghĩa biểu trưng. Người miền Bắc sử dụng chuối xanh, bưởi vàng, hồng đỏ, lê trắng, quýt da cam tượng trưng cho những điều mong ước của cuộc sống về quý- phú- thọ- khang-ninh. Nải chuối xanh được đặt dưới cùng nâng đỡ các quả khác, giống như bàn tay che trở của đức phật từ bi bảo vệ con người. Quả bưởi (dưa hấu) là sự đầy đặn, căng tròn sức sống viên mãn. Còn quýt, hồng thắm tươi, rực rỡ biểu trưng cho sự phồn thịnh, may mắn. Còn với người miền nam, họ vẫn tuân theo cách bày biện mâm ngũ quả cổ điển. Ý nghĩa tên gọi của các loại quả khi được phát âm chệch đi chính là mong ước cảu họ mỗi khi đón năm mới: cầu (mãng cầu) – sung (sung) – vừa (dừa xiêm) – đủ (đu đủ) – sài (xoài). Một mâm ngũ quả tạo nên cái tết ấm áp, vui vẻ , chan hòa, thân ái giữa mọi người trong gia đình.

Ngày nay đã có nhiều sự thay đổi trong việc bày biện bàn thờ tùy theo thị hiếu của mỗi gia đình. Nhưng bàn thờ vẫn là nơi thiêng liêng minh chứng cho tình cảm huyết thống , cho mong ước của con người về một năm mới an khang, hạnh phúc. Bàn thờ ẩn chứa cả tâm hồn Việt, cả truyền thống đạo lý của dân tộc về chữ HIẾU mỗi mùa xuân về.

Hoài Thu (Theo tapchimonngon)