Thanh niên xung phong (TNXP) là hình thức tổ chức đặc biệt của thanh niên Việt Nam trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Bác Hồ, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước ở trung ương và các địa phương đều rất coi trọng, chăm lo, giáo dục, tổ chức sử dụng lực lượng TNXP.

Các thế hệ TNXP Việt Nam đã xây đắp nên truyền thống anh hùng, phẩm chất cách mạng vẻ vang, nêu những tấm gương sáng ngời, bài học vô giá cho Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh cùng thế hệ trẻ hôm nay và mai sau. Đảng, Nhà nước, nhân dân ta luôn luôn đánh giá cao vai trò và những chiến công của TNXP. Đã tuyên dương lực lượng TNXP Việt Nam là đơn vị Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, tặng TNXP Việt Nam Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Sao vàng; tôn vinh nhiều đơn vị, tập thể và cá nhân TNXP danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Anh hùng Lao động và nhiều phần thưởng cao quý khác. Tổ quốc ghi công hàng vạn TNXP đã hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc. Các địa danh tiêu biểu cho sự hy sinh của tập thể TNXP đều được xây dựng tượng đài. Cán bộ, chiến sĩ TNXP hoàn thành nhiệm vụ được khen thưởng xứng đáng, được hưởng chính sách ưu đãi người có công.

Thái Bình là tỉnh có số lượng TNXP đông ngay từ thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và những năm đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội nhưng tập trung cao là thời kỳ chống Mỹ cứu nước 1965 - 1975. Tư tưởng chỉ đạo của Tỉnh ủy, Ủy ban hành chính tỉnh là: Coi TNXP như bộ đội “thóc thừa cân, quân vượt mức”. Thái Bình đã giao cho trung ương hơn 3 vạn TNXP. Chiến công được ghi đậm trên các tuyến đường sắt phía Bắc 1966, 1967, đường Hồ Chí Minh 1968 - 1975 cùng với bộ đội và TNXP các tỉnh mở đường, bảo vệ đường, bảo đảm giao thông thông suốt, kịp thời, góp phần đưa hàng triệu tấn hàng hóa, vũ khí, hàng triệu lượt người ra tiền tuyến, phục vụ thắng lợi từng chuyến đi, từng chiến dịch, tiến tới Tổng tiến công mùa Xuân năm 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc. Lực lượng TNXP Thái Bình đã có mặt ở tất cả những trọng điểm ác liệt, những địa danh lịch sử như: ga Phủ Lý, núi Gôi (Nam Định), cầu Ninh Bình, cầu Đò Lèn, Hàm Rồng, núi Nấp (Thanh Hóa), K448, phà Xuân Sơn, phà Long Đại (đường 15), Mụ-Dạ, Xiêng-Phan, Cha-Lo (đường 12), Áng Sơn, ngã ba Dân Chủ, Cổng Trời, Yên Ngựa (đường 10), Chà-Lỳ, làng Ho (đường 16) K12, ATP (đường 20). Luôn luôn nêu cao tinh thần “Tất cả để đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”, “Sống bám đường, chết kiên cường, dũng cảm”, cán bộ, chiến sĩ TNXP Thái Bình đã lao động dũng cảm, sáng tạo, góp công sức vào chiến công to lớn của cả nước. Đại đội 895 - N89, Tiểu đội xung kích Đại đội 873 - N87, liệt sĩ Nguyễn Thị Hồng Mùi, cựu TNXP Vũ Tiến Đề được Nhà nước tuyên dương danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Hàng nghìn cán bộ, chiến sĩ được khen thưởng Huân chương Kháng chiến, Huân chương Lao động. Nhiều cán bộ, chiến sĩ được kết nạp Đảng, bổ sung cho quân đội, trở thành cán bộ lãnh đạo, cán bộ khoa học kỹ thuật, người lao động giỏi.

Tại địa phương, năm 1966, theo đề nghị của Tỉnh đoàn, Ủy ban hành chính tỉnh quyết định thành lập Đội TNXP chống Mỹ cứu nước của tỉnh hưởng chế độ phụ cấp như TNXP trung ương nhằm phục vụ yêu cầu của các lực lượng chiến đấu, đặc biệt là bảo vệ các công trình thủy lợi, giao thông, bảo vệ  “cánh đồng năm tấn” của tỉnh. TNXP chống bão lụt của tỉnh đã cùng các đội thanh niên xung kích các huyện, đội thủy lợi các xã đắp đê vùng thị xã hơn 10 cây số bảo vệ thị xã, đào đắp dự trữ hàng chục triệu mét khối đất đá bảo vệ cống Trà Linh, cống Lân, các đoạn đê xung yếu trên sông Hồng, sông Trà, sông Luộc, phà thị xã, phà Tân Đệ, phà Triều Dương; cùng với bộ đội phá hàng trăm quả bom nổ chậm, thủy lôi tại các cửa biển… Trong lao động và chiến đấu, nhiều TNXP hy sinh và bị thương, tiêu biểu là những trận cứu đê tả hữu Trà Lý năm 1966, 1972, bảo vệ an toàn tính mạng và tài sản của nhân dân trong tỉnh.

Sự hy sinh của TNXP chống Mỹ cứu nước Thái Bình là to lớn, gần 500 đồng chí hy sinh, trên 5.000 TNXP và dân công hỏa tuyến bị thương tật và nhiễm chất độc hóa học. Sự hy sinh còn tiếp tục với những anh chị em mang thương tật và nhiễm độc, con cái của các đồng chí mang dị tật suốt đời. Đảng ta, nhân dân ta mãi mãi ghi nhớ chiến công vẻ vang, sự hy sinh to lớn của TNXP. Tổ quốc ghi công các liệt sĩ. Nhiều tượng đài tưởng niệm các liệt sĩ TNXP Thái Bình được xây dựng tại nơi các đồng chí đã hy sinh. Nhiều công trình “Đền ơn đáp nghĩa”, nghĩa tình đồng đội được tổ chức chu đáo, nhiều bài học lịch sử để lại cho hôm nay và mai sau.

Đại đội 12 Thanh niên xung phong lấp hố bom ở đầu cầu phao sông Trà Lý, xã Hoàng Diệu, thị xã Thái Bình, tháng 4 năm 1967. Ảnh tư liệu

Đọc những trang lịch sử truyền thống của Đoàn, của TNXP, dự những cuộc gặp mặt truyền thống, đón nhận những phần thưởng cao quý Đảng, Nhà nước trao tặng và truy tặng TNXP Thái Bình, tôi thấy mình trẻ lại và thêm tự hào và cũng thấy thỏa lòng về những gì Tỉnh ủy, Ủy ban hành chính tỉnh đã lãnh đạo, chỉ đạo đối với TNXP Thái Bình trong các thời kỳ, nhất là trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Tuy nhiên, nghe báo cáo, nhìn vào đội ngũ cựu TNXP hôm nay (phần lớn là nữ), tuổi cao, sức yếu, tôi thấy sự đãi ngộ và chăm sóc của chúng ta đối với anh chị em là chưa thỏa đáng; giải quyết những vấn đề tồn đọng sau chiến tranh đối với TNXP còn chậm, không kịp thời.

Đến nay, tất cả các xã, phường, thị trấn, huyện, thành phố, tỉnh đều thành lập Hội Cựu TNXP. Hội đã thành mái nhà chung của cựu TNXP, là thành viên Mặt trận Tổ quốc các cấp. Hội Cựu TNXP Thái Bình thực sự là đại biểu quyền lợi hợp pháp của cựu TNXP. Hội đã làm tốt vai trò nhân chứng lịch sử, phối hợp với các cơ quan xây dựng, thẩm tra, đề nghị Nhà nước tiếp tục tuyên dương, khen thưởng những đơn vị và cá nhân TNXP có thành tích đặc biệt xuất sắc; đề nghị giải quyết các chế độ, chính sách đối với TNXP hoàn thành nhiệm vụ, những người bị thương tật, bị nhiễm độc mất sức lao động; đẩy mạnh thực hiện việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, gương mẫu trong cuộc sống, hăng hái tham gia các phong trào thi đua và hoạt động xã hội, đẩy mạnh hoạt động tình nghĩa, xây dựng Hội...

Mười năm, Hội đã làm nhiều việc quan trọng, rất đáng hoan nghênh. Nhân kỷ niệm 65 năm ngày truyền thống lực lượng TNXP Việt Nam, 50 năm ngày truyền thống lực lượng TNXP chống Mỹ cứu nước, 10 năm ngày thành lập Hội Cựu TNXP Thái Bình, chúng ta càng khẳng định vai trò và trách nhiệm của Hội, làm tốt hơn vai trò người đại diện, vai trò nhân chứng lịch sử, cùng các cơ quan chức năng tiếp tục giải quyết những vấn đề tồn đọng sau chiến tranh cho các đơn vị, các cá nhân TNXP theo Pháp lệnh Ưu đãi người có công bổ sung, sửa đổi năm 2012;  làm tốt hơn hoạt động tình nghĩa ở từng địa phương, đặc biệt là hỗ trợ, giúp đỡ những hội viên khó khăn, bệnh tật, cô đơn, xây dựng Hội vững mạnh, nghĩa tình. Sắp tới, mong Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh, các ban, ngành, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội và mọi tầng lớp nhân dân trong tỉnh quan tâm nhiều hơn nữa, giải quyết dứt điểm những vấn đề mà Hội Cựu TNXP đề nghị; mong các đồng chí cựu TNXP phát huy tinh thần chiến đấu dũng cảm, lao động sáng tạo, quên mình trong kháng chiến vào quá trình xây dựng quê hương, đưa Thái Bình sớm trở thành tỉnh gương mẫu về mọi mặt như mong muốn lúc sinh thời của Bác Hồ kính yêu.

Nguyễn Ngọc Trìu
(Nguyên Chủ tịch Ủy ban hành chính tỉnh, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng,
Bí thư Tỉnh ủy, nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng)