Thực hiện chủ trương trên, tiếp theo các đại đoàn được thành lập trong 2 năm 1949, 1950. Đầu  tháng 1/1951 Liên khu ủy và Bộ Tư lệnh liên khu 3 gấp rút tổ chức  thành lập đại đoàn chủ lực mang số hiệu 320. Ngày 16-1-1951 Đại đoàn Đồng Bằng đã ra đời. Chiến trường của đại đoàn trong giai đoạn này là cả vùng đồng bằng Bắc bộ, nơi được coi là kho người, kho của, nhưng cũng là nơi ta và địch giằng co, giành giật rất quyết liệt.

Kịp thời phối hợp với toàn quốc, đêm 16-1 đại đoàn mở màn chiến dịch Sơn Tây. Trận đầu ra quân đã tiêu diệt và bức rút 9 đồn bốt địch, phá tung một mảng phòng ngự của địch phía Bắc thị xã Sơn Tây, liên tục chiến đấu tiêu diệt các lực lượng cứu viện, diệt và bắt sống nhiều địch, trong đó có tên quan hai Pháp Lơcong, thu nhiều vũ khí trong đó có một khẩu pháo 105 ly.

Tiếp theo những chiến công đầu trong chiến dịch Sơn Tây là những tháng năm chiến đấu liên tục, giành giật với từng tấc đất, từng người dân. Sư đoàn đã vượt qua sông Đáy, sông Hồng, vượt qua các tuyến đường số 1, số 10, số 5, số 21 với những hệ thống phòng thủ vững chắc và những lực lượng tinh nhuệ của địch, bám đất bám dân, vừa đánh giặc vừa xây dựng thế trận, xây dựng phong trào toàn dân kháng chiến ở các tỉnh Hà Nam, Ninh Bình, Thái Bình, Hải Dương, Hưng Yên, Hà Đông, Sơn Tây... Cùng các lực lượng vũ trang địa phương đánh phá hàng trăm đồn bốt, giải tán lực lượng ngụy quân, ngụy quyền, phá ách kìm kẹp, mở rộng vùng căn cứ kháng chiến. Thực hiện thành công nhiệm vụ giam chân, lôi kéo các lực lượng chủ lực mạnh của địch tại đồng bằng Bắc bộ, phối hợp với các chiến trường chính tiến tới trận quyết chiến lược – đại thắng Điện Biên phủ, đánh bại thực dân Pháp, giải phóng hoàn toàn miền Bắc.

Lịch sử còn ghi mãi những chiến công của người lính Đồng Bằng với những Đồng Mít, Hưng Công, Đông Biên, Mạo Chử... Những tên làng tên đất sau này đã trở thành tên truyền thống vẻ vang của nhiều đơn vị trong Sư đoàn. Những danh hiệu vẻ vang do Đảng và Bác Hồ trao tặng như “Dũng cảm đánh hăng”, “Giúp dân đánh giặc đã trở thành niềm tự hào của các thế hệ cán bộ chiến sĩ Sư đoàn 320 Đồng Bằng Anh hùng.

Phẩm chất anh hùng của người lính Sư đoàn Đồng Bằng đã được thể hiện ngay trong những trận đánh đầu tiên, những chiến dịch đầu tiên khi sư đoàn nhận nhiệm vụ lên đường đi đánh Mỹ giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc. Trên chiến trường Quảng Trị, trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy xuân Mậu Thân. Sư đoàn đã lập nên những chiến công chói sáng ở Cam Lộ, Đầu Mầu, Cầu Thiện Xuân, Lâm Xuân, Nhĩ Hạ, Cửa Việt, Ngữ Tư Sòng... Trong những trận đánh nảy lửa mà đối tượng là những đơn vị sừng sỏ của quân đội Mỹ như Sư đoàn Thủy quân lục chiến, Sư đoàn không vận 101, Sư đoàn America... người lính sư đoàn Đồng Bằng đã tỏ rõ được khí phách của mình, nhiều tấm gương chiến đấu dũng cảm đã xuất hiện như Nguyễn Văn Ngữ, Bùi Đức Hậu, Nguyễn Như Hoạt, Đỗ Đình Pháp... Tất cả các  đơn vị trong sư đoàn đều đã lập được chiến công, tiêu diệt và bắt sống hàng trăm tên địch.

Mùa xuân năm 1971, trên chiến  trường Nam Lào, Sư đoàn đã lập nên Một chiến công xuất sắc khi cùng các đơn vị bạn đập tan Chiến dịch Lam Sơn 719, một chiến dịch được Lầu Năm Góc và Bộ Tư lệnh quân đội Sài Gòn trù liệu kỹ lưỡng với mục đích chứng minh cho sự thành công của chiến lược Việt Nam hóa chiến tranh, với mục tiêu quân sự là Đánh phá và chia cắt tuyến hành lang chiến lược mang tên đường mòn Hồ Chí Minh của ta. Trong chiến dịch này lần đầu tiên Sư đoàn đã tiêu diệt toàn bộ Bộ Chỉ huy và những lực lượng cơ bản của một Lữ đoàn Dù Quân đội Sài Gòn, bắt sống cả tên đại tá Lữ đoàn trưởng và toàn bộ Ban tham mưu lữ đoàn địch, góp phần làm nên chiến thắng vẻ vang cho chiến dịch này, thắt chặt thêm tình đoàn kết chiến đấu giữa hai dân tộc Việt – Lào.

Sau chiến thắng Nam Lào, Sư đoàn đã thực hiện một cuộc hành quân dài ngày vào chiến trường Tây Nguyên với khẩu hiệu “đi sâu – đi lâu – đánh to thắng lớn – đánh đến thắng lợi hoàn toàn”. Ngay khi vừa đặt chân lên chiến trường Tây Nguyên, Sư đoàn đã  lập tức bước vào chiến đấu và đã chiến đấu thắng lợi trong cuộc đối đầu lần thứ 2 với Sư đoàn dù ngụy trên dãy cao điểm Tây sông Pô Cô. Trong lần đối đầu thứ 2 này, Sư đoàn dù ngụy lại chuốc  lấy thất bại thảm hại, khi lần đầu tiên trong lịch sử sư đoàn dù ngụy, một tiểu đoàn bị tiêu diệt gọn trên Tây Nguyên.

Chiến công nối tiếp chiến công, Sư đoàn tiếp tục lập nên những chiến công vang dội trên dải đất Tây Nguyên Võ Định – Đắc Tô, thị xã Kon Tum, Kleng, Đức Cơ, Chư Nghé, làng Dịt, Thanh An, đường 19 kéo dài. Và đặc biệt, trong chiến dịch Tây Nguyên xuân 1975, sư đoàn đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mở đầu chiến dịch, chia cắt đường 14 rồi tiến hành trận truy kích lịch sử trên đường số 7. Đập tan âm mưu tháo chạy khỏi Tây Nguyên về co cụm ở vùng Duyên Hải  Trung bộ của quân đoàn 2 ngụy,  góp phần tạo ra những đột biến mang tính chiến lược thay đổi hoàn toàn cục diện chiến trường, để Bộ Chính trị đi đến quyết tâm chiến lược– Mở chiến dịch Hồ Chí Minh giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. Sau hơn hai mươi năm xây dựng và trưởng thành, Sư đoàn 320 đồng bằng đã thực sự trở thành một đội quân hùng mạnh, có mặt trong đội hình chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử với nhiệm vụ đập tan cánh cửa phòng thủ hướng Tây Bắc Sài Gòn ở Đồng Dù, Củ Chi, mở đường cho cánh quân hướng Tây Bắc tiến vào giải phóng Sài Gòn.

Trong hai cuộc kháng chiến chống  thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, chiến đấu bảo vệ biên giới Tây Namon> và làm nhiệm vụ quốc tế... Sư đoàn đã tham gia 16 chiến dịch, đánh 2.212 trận, diệt 77.950 tên địch, bắt sống 21.912 tên, trong đó có 2 tên cấp tướng và hàng trăm sĩ quan từ cấp đại tá trở xuống. Thu và phá hủy 57.556 súng pháo các loại, 3516 xe quân sự, tầu xuồng chiến đấu; bắn rơi 507 máy bay các loại, thu hàng ngàn tấn đạn dược và hàng ngàn tấn phương tiện chiến tranh. Sư đoàn đã phối hợp với các cấp chính quyền và lực lượng vũ trang địa phương giải phóng 10 tỉnh đồng bằng Bắc bộ, 2 tỉnh Tây Nguyên, 2 tỉnh ven biển miền Trung và 3 tỉnh trên nước bạn Campuchia, cùng các đơn vị bạn giải phóng Sài Gòn – Gia Định trong chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử.

Với thành tích đặc biệt xuất sắc kể trên, sư đoàn đã được Đảng và Nhà nước hai lần tuyên dương là Đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Trong sư đoàn có 3 trung đoàn, 7 tiểu đoàn, 6 đại đội, 11 cán bộ, chiến sĩ được tuyên dương danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, trong đó Trung đoàn 48 được tuyên dương Anh hùng lần thứ 2. Sư đoàn còn được tặng 1 Huân chương Hồ Chí Minh, 8 Huân chương Quân công, 1 Huân chương Lao động hạng Nhất và hàng ngàn Huân chương quân công, chiến công cho tập thể, cá nhân. Sư đoàn cũng đã vinh dự được Nhà nước Campuchia tặng thưởng Huân chương Ăng Ko vì những thành tích xuất sắc khi làm nhiệm vụ quốc tế trên đất bạn.

                Vũ Văn Cối

(CCB sư đoàn 320)