Đầu tháng 11, chúng tôi có mặt tại cảng cá cửa Lân (xã Nam Thịnh, Tiền Hải) - nơi thường xuyên có 300 tàu thuyền cập bến tiêu thụ sản phẩm. Theo ông Nguyễn Xuân Kiểu, Phó Giám đốc các cụm công nghiệp huyện,  hết tháng 10, có hơn 300 tấn cua, ghẹ, tôm, cá... khai thác được trung chuyển qua bến.

So với cùng kỳ năm 2012, sản lượng sụt giảm bởi tàu xa bờ chủ yếu cập bến Cát Bà và tập trung khai thác cá dùng để sản xuất nước mắm. Tuy nhiên, cũng theo ông Kiểu, đây vẫn là nghề nhiều tiềm năng, xứng đáng là lĩnh vực kinh tế mũi nhọn của Tiền Hải. Chỉ tính riêng lượng tàu thuyền cập bến đã giải quyết công việc cho hơn 1.000 thuyền viên, ngoài ra còn có hàng trăm người tham gia vào các công việc khuân vác, sơ chế, thu mua, vận chuyển hàng hóa.

Tiếp xúc với chủ tàu Nguyễn Văn Vang (thôn Đồng Lạc, xã Nam Thịnh), anh cho biết, tàu của anh thường xuyên sử dụng 5 lao động, mức thu nhập khoảng 5 - 6 triệu đồng/người/tháng. Mỗi tháng, các tàu ra khơi 12 - 15 ngày, thường đánh bắt vào đêm, sáng lại trở về đất liền; tùy mùa mà xác định sản phẩm khai thác, từ tháng 1 đến tháng 3 đánh bắt sứa; tháng 4, tháng 5 khai thác cá đé; các tháng 6, 7, 8 thì đặt lồng bẫy ghẹ...

Tại xã Nam Phú, 65 tàu thuyền khai thác trung và ven bờ thường xuyên đỗ đậu tại âu cống 7 tạo thành một làng chài. Chủ tàu Trần Văn Tân cho biết, 40 năm  nay anh luôn gắn bó với nghề đi biển, bố đẻ đã ngoài 60 tuổi cũng vẫn chưa rời nghề. Vật lộn mưu sinh đến tháng 3/2012, anh mua được một tàu cũ, công suất 50CV với giá 150 triệu đồng.

Ba tháng của vụ đánh bắt sứa đầu năm cho thu nhập 50 triệu đồng, hiện anh đang khai thác ghẹ tự nhiên và cá tạp. Thông thường mỗi đêm, tàu anh kéo 2 mẻ, cho nguồn thu khoảng 1,7 triệu đồng. Chủ tịch Hội Khuyến học xã Nam Phú - Trần Văn Kim cho biết, kết hợp với làm ruộng, đời sống ngư dân đã khá hơn, con em đã được đi học, hiện làng chài có hơn 10 cháu theo học đại học.

Với 904 phương tiện đánh bắt, 9 tháng đầu năm 2013, cùng với tăng sản lượng nuôi trồng, sản lượng khai thác thủy sản của Tiền Hải ước đạt 33.629 tấn, tăng 2,6 lần so với cùng kỳ năm 2012, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho 2.088 lao động. Biển cả đem lại nguồn lợi đáng kể song cũng là hung thần khủng khiếp, đe dọa tính mạng và tài sản của ngư dân.

Kỹ sư Phạm Văn Vang, Phó trưởng Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện kể lại, năm 1991, khi tàu của anh đang đánh bắt cá chim trắng, bỗng dưng giông lốc nổi lên, cả tàu hoảng loạn, chặt đứt lưới để bỏ chạy vào bờ biển Nam Phú. Nhà các thuyền viên đều ở Nam Thịnh, sáng ra không thấy về, biết có lốc to, các gia đình đều đã thuê tàu để đi tìm xác.

Còn chủ tàu Trần Văn Tân (Nam Phú), một người 40 năm gắn bó với biển cũng không ít lần “hồn xiêu, phách tán” về giông, lốc, tố. Trên biển, nước ngọt vốn rất quý giá, nhưng vài ba lần anh Tân cũng đã phải chấp nhận đổ nước đi để chuẩn bị ôm can thay phao nhảy xuống biển thoát thân. Hiểm nguy là vậy, nhưng ngư dân vẫn bám biển, người do mưu sinh, người vì nghiệp yêu biển...

Để chống chọi với những cơn cuồng phong giận dữ của biển cả, để hiệu quả khai thác được cao hơn, ngư dân đều mong muốn có những con tàu to lớn, vững chãi, song điều đó lại là một thách thức lớn. Một tàu đánh bắt trung bờ loại bình thường, công suất 60CV, đóng mới đã mất tiền tỷ, loại hiện đại lên tới vài ba tỷ đồng. Nguồn vốn ngư dân có hạn, các loại hình tín dụng lại không cho lĩnh vực khai thác được vay vốn thế chấp bằng tàu, thuyền.

 Cũng chính vì thiếu vốn mà Tiền Hải chỉ có 5 đôi tàu đánh bắt xa bờ; 200 tàu trung bờ; tàu, thuyền khai thác ven bờ chiếm tới 77%. Không vươn được ra khơi xa, chẳng những sản lượng khai thác không cao mà còn nảy sinh nhiều tiêu cực, bởi với các dụng cụ khai thác ven bờ gồm lưới nhặt, giã, lờ bát quái, đăng, đáy... thậm chí cả te điện sẽ tận diệt thủy sản, nhất là trong mùa sinh sản (tháng 3 âm lịch) của tôm, cá, nhuyễn thể.

Cũng do thiếu vốn mà hầu hết các tàu thuyền đều trang bị thô sơ: một máy trực canh để nghe dự báo thời tiết; đá lạnh để ướp cá; máy sủi bảo quản ghẹ..., rất ít tàu có máy định vị, máy dò luồng cá... Chủ tàu Vũ Văn Chung (Nam Phú) tâm sự, chưa nói đến trang thiết bị hiện đại, tàu trung bờ của anh muốn đánh bắt cá đé nhưng phải đầu tư một bộ lưới hơn 100 triệu đồng, trong khi vừa phải dán composite vỏ tàu mất gần 50 triệu đồng, không có vốn đành tập trung khai thác sứa và ghẹ. Một nghịch lý nữa, sau một ngày đối mặt với hiểm nguy, lao động quần quật 21 tiếng, sản phẩm khai thác được của ngư dân lại do người mua định giá.

Thực tế cho thấy, ngư dân đang gặp khó khăn lớn về vốn, cũng như kỹ thuật đánh bắt, bảo quản sản phẩm khi khai thác thủy sản xa bờ. Trong khó khăn, đã xuất hiện một số hình thức tháo gỡ của ngư dân như sự liên kết của các chủ tàu, chủ hàng đầu tư chung vốn với chủ tàu...

Cùng với đó, Nhà nước có một số chính sách hỗ trợ: hỗ trợ phao cứu sinh, máy trực canh, hỗ trợ công nghệ đánh bắt cho một số mô hình, đóng mới và cải hoán vỏ tàu khai thác xa bờ, học nghề thuyền trưởng, máy trưởng... Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất cập đặt ra phải giải quyết như dịch vụ hậu cần nghề cá chưa bảo đảm, cảng cá chật hẹp, kỹ thuật khai thác, bảo quản thủy sản cho ngư dân còn thô sơ, tình trạng thương lái ép giá ngư dân vẫn còn phổ biến...

Sơ chế tôm tại Nam Thịnh (Tiền Hải).

Cùng với hỗ trợ giúp ngư dân tháo gỡ khó khăn thiếu vốn đầu tư, các cơ quan chức năng cần có chính sách tạo điều kiện, hỗ trợ kinh phí để triển khai các mô hình thí điểm về áp dụng công nghệ cao trong hoạt động khai thác hải sản để ngư dân được thấy tận mắt, mạnh dạn áp dụng. Tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp khai thác thủy sản bừa bãi, theo hình thức tận diệt... Chỉ có như thế, mỗi ngày ra biển của ngư dân mới là một ngày vui, giúp họ yên tâm bám biển, phát triển kinh tế, góp phần bảo đảm an ninh - quốc phòng biển đảo.

Phan Lợi