Cuối những năm 70 của thế kỷ trước, Thái Bình là tỉnh luôn có diện tích trồng khoai tây cao nhất cả nước, có thời điểm đạt tới 17.000ha. Tuy nhiên, diện tích trồng khoai tây của tỉnh nhanh chóng bị sụt giảm, gần đây diện tích trung bình chỉ còn trên 3.000ha. Theo bà Nguyễn Thị Nga, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, nguyên nhân chính của việc khó mở rộng diện tích trồng khoai tây là do chưa chủ động được nguồn giống. Tỉnh cũng chưa có cơ sở sản xuất khoai tây đầu dòng, lượng nguyên chủng chủ yếu được nhập về từ nước ngoài nên giá thành cao. Do đó, nông dân chưa mạnh dạn đầu tư ban đầu cho sản xuất. Hiện nay, diện tích trồng khoai tây được sử dụng giống cấp chưa đạt 30%, phần lớn giống được nông dân tự chọn và tự để từ vụ nọ qua vụ kia dẫn đến tình trạng chất lượng giống kém, năng suất khoai thấp.

Trước thực trạng trên, từ năm 2012, Trung tâm KNKNKN đã tiến hành thử nghiệm sản xuất củ giống khoai tây sạch bệnh bằng công nghệ nuôi cấy mô tế bào kết hợp khí canh. Theo bà Đoàn Thị Kim Tứ, Phó Giám đốc Trung tâm KNKNKN: Sau khi đưa cây khoai tây trên mô trồng xuống hệ thống khí canh khoảng 10 ngày thì có thể tiến hành cắt nhân nhanh cây giống bằng phương pháp cắt ngọn. Ngọn ngắt tiếp tục được giâm trong hệ thống khí canh. Sau khoảng 15 ngày có thể đem cây con trồng trên hệ thống khí canh để sản xuất củ siêu nguyên chủng cung cấp cho sản xuất tại địa phương. Công nghệ sản xuất này cho phép sản xuất cây không cần đất mà chỉ cần phun dinh dưỡng dạng sương mù vào bộ rễ để kích thích ra rễ nuôi cây sinh trưởng phát triển và tạo củ. Trong môi trường thoáng khí, dinh dưỡng được hòa vào nước, cứ 15 - 30 phút hệ thống tưới phun tự động sẽ phun sương cung cấp dinh dưỡng nuôi cây. Dung dịch thu hồi lại được lọc và bổ sung chất dinh dưỡng để tiếp tục sử dụng. Kết quả sản xuất củ siêu bi nguyên chủng đạt 34 - 59 củ/khóm, cao gấp nhiều lần so với trồng theo phương pháp truyền thống. Từ sản xuất thành công củ giống siêu bi nguyên chủng, trong hai năm 2013, 2014 Trung tâm KNKNKN tỉnh đã tiến hành sản xuất thực nghiệm khoai tây nguyên chủng và xác nhận tại các xã Trọng Quan (Đông Hưng), Thụy Phúc (Thái Thụy), Vân Trường (Tiền Hải), Quỳnh Xá (Quỳnh Phụ).

Là địa phương có truyền thống trồng khoai tây, hàng năm trong 195ha cây vụ đông của xã Trọng Quan thì có tới trên 80ha trồng khoai tây. Hiện nay, toàn xã có 5 kho lạnh bảo quản giống khoai tây chứa được trên 150 tấn. Ông Trần Minh Bằng, Chủ nhiệm HTX DVNN cho biết: Ban đầu một số hộ nông dân tham gia sản xuất nhìn thấy củ giống rất nhỏ, chỉ khoảng 1 - 3cm nên chưa tin tưởng. Tuy nhiên, củ giống khoai tây siêu bi này sau trồng phát triển tốt, thân cây mập, lá dày, có tỷ lệ phân cành cao hơn giống truyền thống. Đặc biệt, cây rất sạch bệnh, tỷ lệ bệnh vi rút hầu như không có, còn bệnh héo xanh tỷ lệ rất thấp. Năng suất củ giống nguyên chủng đạt  520 - 540kg/sào, củ giống xác nhận đạt trung bình 680kg/sào. Bình quân củ giống 20 - 25 củ/kg, củ thương phẩm bình quân 8 - 12 củ/kg. Nếu so với giống khoai nông dân tự để thì trồng giống từ củ siêu bi đã được nhân ra từ vụ trước bảo quản trong kho lạnh cho năng suất cao hơn từ 20 - 25%, mẫu mã đẹp, chất lượng cao và sạch bệnh hơn. Do đó, giống khoai tây này rất được thị trường ưa chuộng. Anh Bùi Quang Thường, một nông dân tham gia sản xuất khoai tây sạch bệnh ở cả hai vụ đông năm 2013 và 2014 chia sẻ: Khi nhìn thấy củ giống nhỏ, gia đình anh rất băn khoăn bởi không biết khi trồng có cho năng suất, hiệu quả như giống gia đình tự để không. Sau đó, với sự động viên, hỗ trợ về kỹ thuật của cán bộ Trung tâm KNKNKN, gia đình anh thực hiện đúng quy trình kỹ thuật sản xuất nên diện tích khoai tây nhà anh cho năng suất 500kg/sào, riêng củ nguyên chủng cho năng suất cao hơn, đạt 680kg/sào. Với giá bán từ 8.000 - 12.000 đồng/kg, gia đình anh thu về gần 80 triệu đồng.

Với thành công trong việc nhân và sản xuất giống khoai tây sạch bệnh bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào kết hợp khí canh, Trung tâm KNKNKN đã góp phần tạo ra được củ giống siêu nguyên chủng với giá thành thấp, chất lượng tốt. Theo tính toán sơ bộ, giá thành sản xuất 1kg giống khoai tây nguyên chủng 15.330 đồng/kg, trong khi giá giống nhập nội khoảng 24.000 - 25.000 đồng/kg. Riêng giá thành 1kg giống xác nhận của Trung tâm là 5.540 đồng, trong khi đó giá củ giống xác nhận sản xuất từ củ giống nhập nội  hiện tại khoảng 6.740 đồng/kg. Qua đó cho thấy, giá giống khoai Trung tâm sản xuất không những rẻ hơn 1.200 đồng/kg so với giống nhập nội mà điều quan trọng là củ giống khoai siêu nguyên chủng có khả năng chống chịu bệnh tốt hơn giống nhập nội, đặc biệt là bệnh mốc sương, héo xanh, virus bởi các kỹ thuật trong phòng nuôi cấy mô bao gồm: nhân nhanh cây giống khoai tây invitro (trong ống nghiệm) sạch bệnh và tạo củ microtuber trong ống nghiệm đều bảo đảm trong môi trường vô trùng.

Tiềm năng sản xuất khoai tây của tỉnh ta hiện nay còn rất lớn với hơn 20.000ha đất có thể trồng giống cây này. Như vậy, với thành công trong sản xuất khoai tây sạch bệnh bằng kỹ thuật tiên tiến đã tạo nên bước đột phá mới trong tương lai nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao trong sản xuất nông nghiệp.

Mai Thư

(Tác phẩm tham dự cuộc thi viết về nhân tố mới, điển hình tiên tiến)