Số liệu của Sở Công Thương cho thấy, năm 2015, toàn tỉnh có 18 doanh nghiệp chế biến thóc gạo (3 doanh nghiệp được cấp giấy phép đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo) và 4.236 hộ tư nhân chế biến, kinh doanh lương thực. Theo đánh giá của một số doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh xuất khẩu gạo, sản lượng thóc gạo trong tỉnh khá lớn để thu mua nhưng không ổn định theo từng thời điểm trong năm và chất lượng thu mua chế biến của nhiều cơ sở không bảo đảm nên việc xây dựng thương hiệu gặp rất nhiều khó khăn. Ông Lý Thái Hưng, Giám đốc Công ty TNHH Hưng Cúc khẳng định: Doanh nghiệp rất muốn xây dựng thương hiệu gạo cho tỉnh nhưng rất khó làm do việc quản lý về chất lượng gạo trên thị trường chưa được quan tâm. Công ty đã nỗ lực xây dựng thương hiệu một loại gạo nào đó nhưng các cơ sở kinh doanh, chế biến nhỏ lẻ cũng bán gạo cùng tên nhưng chất lượng không bảo đảm nên ảnh hưởng rất lớn đến sự cố gắng xây dựng thương hiệu gạo của Công ty. Đồng thời, người tiêu dùng không quan tâm đến sản phẩm gạo đó do tư nhân hay công ty nào chế biến, cung ứng mà chỉ biết đó là gạo gì và chất lượng có ổn định hay không? Trong khi đó, Công ty phải đầu tư liên kết hợp tác sản xuất với các địa phương và bà con nông dân, sau đó thu mua lại sản phẩm nên chi phí cao. Đối với tư thương không cần liên kết sản xuất và không quan tâm đến quy trình sản xuất mà chỉ mua thóc cùng giống trôi nổi trên thị trường về xay xát để bán nên chất lượng gạo sẽ khác nhau. Vì vậy, việc xây dựng thương hiệu một loại gạo nào đó rất khó khăn. Đặc biệt, hiện nay, các ngành chức năng chưa quy định cụ thể thế nào là gạo chất lượng cao, gạo đặc sản và việc quản lý chất lượng gạo hầu như không được quan tâm. Ông Trần Đình Ân, quyền Chủ nhiệm HTX DVNN xã Tây Tiến (Tiền Hải) cho biết: Hàng năm, Tây Tiến luôn duy trì gieo cấy trên 170ha/vụ bằng giống lúa T10, đây là giống lúa cho chất lượng gạo ngon, được người tiêu dùng ưa chuộng. Chính quyền địa phương cũng như người dân rất muốn xây dựng thương hiệu gạo T10 bởi giống này được các cơ quan chức năng đánh giá phù hợp với đồng ruộng của Tiền Hải nên cho chất lượng gạo ngon hơn gieo cấy ở các địa phương khác. Tuy nhiên, việc này rất khó làm do lợi ích trước mắt của người dân cũng như quy trình sản xuất chưa bảo đảm theo yêu cầu về sản xuất gạo sạch. Mặc dù HTX có ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm với Công ty TNHH Hưng Cúc song đến mùa vụ thu hoạch có rất nhiều tư thương, doanh nghiệp khác về thu mua sản phẩm nên ai mua nhanh, giá cao hơn là người dân bán. Trong khi đó, tư thương không kiểm soát được quy trình sản xuất và chất lượng xay xát không bảo đảm, đồng thời có những tư thương trộn lẫn gạo khác vào gạo T10 để bán với giá cao nên chất lượng không bảo đảm. Đây là một trong những nguyên nhân chính khiến gạo T10 của Tây Tiến chưa xây dựng được thương hiệu.

Hướng đi cho hạt gạo “5 tấn”

Ông Lý Thái Hưng, Giám đốc Công ty TNHH Hưng Cúc kiểm tra chất lượng giống lúa T10 bản quyền của Công ty liên kết sản xuất với HTX DVNN xã Tây Tiến (Tiền Hải) với quy mô 240ha.

Theo ý kiến của các cơ quan quản lý nhà nước về sản xuất nông nghiệp và các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo, để hạt gạo “5 tấn” có thương hiệu, trước hết phải xác định được giống lúa và gieo cấy ở địa phương có thổ nhưỡng phù hợp để tạo ra sản phẩm vượt trội so với các nơi khác, kể cả cấy cùng giống. Theo đó, hiện nay Thái Bình có các giống lúa chất lượng cao có thể xây dựng được thương hiệu gạo như T10, RVT, BC15, TBR225, N97 và một số giống lúa Nhật. Ông Nguyễn Như Liên, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông (Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết: Thổ nhưỡng rất quan trọng bởi nó quyết định không nhỏ để tạo nên thương hiệu một loại cây trồng như giống ổi Bo chỉ trồng trên đất phường Hoàng Diệu (thành phố Thái Bình) mới ngon hay như gạo tám thơm Hải Hậu (Nam Định) cũng chỉ gieo cấy ở một số địa phương ở Hải Hậu mới cho chất lượng tốt. Thực tiễn cho thấy, giống lúa T10 sẽ tạo được thương hiệu nếu được gieo cấy trên đồng đất ở một số xã của huyện Tiền Hải, các xã phía Nam huyện Kiến Xương và Thái Thụy. Cùng với việc chọn địa điểm sản xuất, cần thực tốt việc quy hoạch vùng, tích tụ ruộng đất, doanh nghiệp đầu tư, sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP… Đồng thời, tỉnh tiếp tục có các cơ chế, chính sách hỗ trợ sản xuất nông nghiệp, nhất là cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng thương hiệu gạo. Ngoài ra, các ngành chức năng cần ban hành tiêu chí về gạo đặc sản, gạo chất lượng cao gắn với quản lý tốt chất lượng sản phẩm. Cũng theo ông Lý Thái Hưng, để xây dựng được thương hiệu gạo của tỉnh, doanh nghiệp phải có ruộng sản xuất với quy mô lớn bằng việc thuê hoặc nông dân đóng cổ phần bằng đất, doanh nghiệp sẽ đứng ra tổ chức sản xuất theo đúng tiêu chuẩn gạo sạch, tiến tới sản xuất gạo hữu cơ. Hiện nay, Công ty Hưng Cúc mới thuê được 12ha ruộng của nông dân xã Thanh Tân (Kiến Xương) và đang bắt tay vào sản xuất, cải tạo đất. Tuy nhiên, để sản xuất được gạo hữu cơ, Công ty phải mất từ 7 - 8 năm cho việc cải tạo đất, tất cả những tồn dư của thuốc bảo vệ thực vật trên đất, nước phải được tẩy sạch… và chỉ sử dụng phân vi sinh để bón cho lúa. Nếu làm được điều này thì doanh nghiệp sẽ yên tâm đầu tư sản xuất, chọn lựa giống lúa có chất lượng gạo ngon để xây dựng thương hiệu cho gạo Thái Bình. Cùng với một số doanh nghiệp, trong những năm qua, Công ty Cổ phần Tổng công ty Giống cấy trồng Thái Bình (ThaiBinh Seed) đã nỗ lực chọn tạo giống lúa mới và xây dựng thương hiệu gạo Thái Bình. Hiện nay, sản phẩm gạo của ThaiBinh Seed được đóng bao bì bắt mắt, có xuất xứ sản phẩm, quy trình sản xuất và được kiểm định bảo đảm chất lượng an toàn. Một số loại gạo được Thaibinh Seed chọn lựa xây dựng thương hiệu như BC15, TBR225, tám thơm Tiền Hải.

Như vậy, để xây dựng được thương hiệu cho hạt gạo “5 tấn” thì các vấn đề về giống, thổ nhưỡng, cơ chế hỗ trợ, tích tụ ruộng đất, quy vùng sản xuất quy mô lớn có được thực hiện thành công hay không điều này cần có sự chung tay một cách quyết liệt của các cấp, các ngành, các địa phương, doanh nghiệp và bà con nông dân.

Nguyên Bình