Theo thống kê, mỗi ngày cả nước thải ra môi trường hơn 67.000 tấn rác thải, trong đó rác thải sinh hoạt đô thị chiếm khoảng 60%. Tại Thái Bình, tổng lượng CTRSH toàn tỉnh hiện nay khoảng 1.040 tấn/ngày. Đối với khu vực thành phố Thái Bình, toàn bộ CTRSH phát sinh được Công ty Cổ phần Môi trường và Công trình đô thị vận chuyển từ điểm trung chuyển của các xã, phường về nhà máy xử lý và Công ty Cổ phần Môi trường công nghệ cao Hòa Bình vận chuyển tới tỉnh Hòa Bình để xử lý.

Đối với các xã, thị trấn trên địa bàn tỉnh, 100% đã thành lập tổ thu gom rác thải, nòng cốt là hội phụ nữ và lao động nhàn rỗi. CTRSH phát sinh trong dân cư được người dân tập kết tại điểm tập kết ven các trục đường thôn, xã, thị trấn; 2 - 3 lần/tuần, công nhân vệ sinh các xã, thị trấn tổ chức thu gom bằng các phương tiện như xe đẩy tay, xe lôi, xe gắn máy, một số ít xã có ô tô chuyên dùng vận chuyển về khu xử lý. Đa số CTRSH được xử lý bằng lò đốt quy mô nhỏ và chôn lấp dẫn đến nguy cơ tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người. Chính vì vậy, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã quy định nguyên tắc phân loại CTRSH làm 3 loại, gồm chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế; chất thải thực phẩm và CTRSH khác. Luật cũng quy định chậm nhất ngày 31/12/2024 phải thực hiện phân loại CTRSH, nếu không thực hiện sẽ bị xử phạt theo Nghị định số 45/2022/NĐ- CP của Chính phủ. Mức phạt từ 500.000 đồng đến 1 triệu đồng đối với hành vi hộ gia đình, cá nhân không phân loại CTRSH theo quy định. Tuy nhiên, thực tế các địa phương vẫn đang loay hoay tìm phương án thích hợp trong việc triển khai phân loại CTRSH tại nguồn. Thậm chí, nhiều người dân và kể cả công nhân thu gom rác vẫn chưa nắm rõ quy định này.

Mỗi tuần 3 lần, bà Lê Thị Ngọc ở phường Trần Hưng Đạo (thành phố Thái Bình) gom rác thải trong gia đình để trước cổng nhà để nhân viên vệ sinh môi trường đến vận chuyển đi xử lý. Bà Ngọc cho biết: Tôi có nghe nói về quy định phân loại CTRSH tại nguồn nhưng quanh khu phố tôi ở chưa thấy ai thực hiện nên tôi cũng chưa phân loại. Tôi mới chỉ phân ra 2 loại: rác thực phẩm và rác có thể tái chế (vỏ chai nhựa, bìa...) theo thói quen.

Bà Phạm Thị Thắm, nhân viên thu gom rác xã Đông Hợp (Đông Hưng) cho biết: Chúng tôi được tuyên truyền về phân loại CTRSH tại nguồn, tuy nhiên quá trình thu gom người dân vẫn giữ thói quen cho mọi loại rác vào một túi/thùng; trang thiết bị phục vụ việc thu gom, phân loại rác chưa đồng bộ.

Nhằm chuẩn bị các điều kiện cần thiết để triển khai đồng bộ việc phân loại CTRSH theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, UBND tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 92 triển khai thực hiện việc phân loại CTRSH tại nguồn trên địa bàn tỉnh. Một số đơn vị, địa phương trên địa bàn tỉnh đã triển khai những mô hình, dự án thí điểm phân loại CTRSH tại nguồn nhằm hình thành thói quen cho người dân. Tuy nhiên, hầu như mới dừng ở mức phong trào hoặc không được tiếp tục duy trì và nhân rộng như mục tiêu đã đề ra.

Lý do khiến việc phân loại CTRSH đạt hiệu quả thấp là do hạ tầng trạm trung chuyển, điểm tập kết rác còn thiếu, chưa đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật xây dựng và môi trường; công tác tuyên truyền, hướng dẫn người dân phân loại, bỏ rác đúng giờ, đúng nơi quy định nhiều nơi chưa tốt; phương tiện thu gom, vận chuyển chất thải chưa đáp ứng yêu cầu... Do đó, nhiều người dân cho rằng việc xử lý vi phạm chỉ có tác dụng khi đã phát triển cơ sở hạ tầng, nâng cao được nhận thức của cộng đồng.

Thực tế, để thay đổi thói quen phân loại, bỏ rác đúng nơi quy định không dễ đạt được trong thời gian ngắn. Để việc phân loại CTRSH tại nguồn thực sự hiệu quả cần có sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị. Trong đó, cần hoàn thiện hạ tầng, trang thiết bị phục vụ công tác thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH sau phân loại: công khai rộng rãi về địa điểm, tần suất và lộ trình, tuyến thu gom từng nhóm CTRSH sau phân loại đến các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân biết và chuyển giao theo đúng quy định. Đầu tư cải tiến trang thiết bị, công nghệ xử lý CTRSH, ưu tiên các công nghệ tiên tiến, hiện đại, tăng cường tái chế và thu hồi năng lượng từ CTRSH, hạn chế đến mức thấp nhất và hướng đến chấm dứt việc chôn lấp trực tiếp CTRSH. Cùng với đó, công tác tuyên truyền, hướng dẫn, vận động việc phân loại chất thải, rác sinh hoạt tại nguồn phải quyết liệt, sâu rộng, thường xuyên đến tận người dân nhằm từng bước hình thành thói quen trong cuộc sống hàng ngày.

Lưu Ngần