Trong các trường THPT, môn Giáo dục Công dân (GDCD) hiện nay vẫn chưa được quan tâm đúng mức trong khi đây chính là môn căn bản nhất để giáo dục đạo đức cho học sinh. Thời lượng của môn học này cũng chỉ 1 tiết/tuần. Đa số học sinh và giáo viên cho rằng môn GDCD còn nặng về lý thuyết, ít gắn liền với kỹ năng sống và thực tế; một số bài giảng không phù hợp với tình hình địa phương; nhiều kiến thức còn mang tính triết học, hàn lâm, áp đặt, khô cứng… Việc lý thuyết ít gắn liền với thực tế trong giáo dục đạo đức cho học sinh hiện nay là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng một bộ phận giới trẻ có biểu hiện lệch lạc trong lối sống, vi phạm pháp luật, tạo điều kiện cho các tệ nạn xã hội xâm nhập vào môi trường học đường.

Từ trước đến nay, môn GDCD cấp THPT được biết đến như là một môn giáo dục tổng hợp, từ việc giảng dạy về triết học, luật pháp, kỹ năng, trật tự an toàn giao thông đến giáo dục sức khỏe sinh sản, giới tính… Do thời lượng chỉ có 1 tiết/tuần nên việc "chạy chương trình" sao cho phù hợp đang là hiện tượng phổ biến ở nhiều trường hiện nay. Chính vì nguyên nhân này mà hầu hết giáo viên không có đủ điều kiện để chuyển tải hết kiến thức, chưa nói đến việc mở rộng, gắn liền với kỹ năng sống và thực tế. Do đó, nếu không biết cách điều tiết thì rất dễ dẫn đến tình trạng học sinh không tập trung tiếp thu bài giảng hoặc làm việc riêng trong giờ học. Học sinh THPT là lứa tuổi có nhiều thay đổi về tâm sinh lý, vì vậy cần trang bị về kỹ năng sống nhiều hơn chứ không phải là lượng kiến thức mang tính hàn lâm, triết học theo phân phối chương trình. Nếu gia đình và nhà trường không có những biện pháp giáo dục đạo đức đúng đắn, phù hợp với lứa tuổi sẽ dễ dẫn đến những hậu quả khôn lường.

Theo nhận xét của một số giáo viên, nội dung chương trình môn GDCD mặc dù rất phong phú nhưng chưa xác định được thế nào là nhân cách con người Việt Nam. Các bài học chưa thật sự để lại dấu ấn trong tâm trí học sinh nên chưa đạt được hiệu quả mong muốn. Nhiều giáo viên trăn trở: "Làm sao để có những tiết GDCD ý nghĩa và thiết thực?" Đây không chỉ là nỗi niềm riêng của giáo viên mà còn là trăn trở của toàn ngành giáo dục nói chung.

Trong thời gian vừa qua, trong cả nước có rất nhiều vụ bạo lực học đường xảy ra. Khi thấy học sinh trường này, trường kia có hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm nội quy của nhà trường… thì ngành giáo dục lại nhận được những cái nhìn thiếu thiện cảm từ  một bộ phận nhân dân. Nếu nhìn nhận một cách thấu đáo, chúng ta sẽ thấy không chỉ có nhà trường, phụ huynh mà toàn thể xã hội đều phải có trách nhiệm đối với vấn đề này. Một số trường giáo dục đạo đức cho học sinh chưa triệt để, chưa có biện pháp xử lý nghiêm đối với hành vi vi phạm của học sinh; nhiều bậc cha mẹ học sinh thiếu sự quản lý hoặc nuông chiều con em mình quá mức; nhiều gia đình mải mê kinh doanh, buôn bán nên không có nhiều thời gian giành cho con cái; một bộ phận học sinh đón nhận những mặt trái của xã hội một cách thụ động, lệch lạc và thường không nghĩ tới hậu quả.

Thực tế cho thấy kiến thức của bất kỳ môn học nào cũng mang tính giáo dục, tuy nhiên vấn đề quan trọng là người dạy có biết cách lồng ghép lý thuyết với thực tế hay không. Việc định hướng tư tưởng cho học sinh trong giai đoạn này vô cùng quan trọng bởi nó ảnh hưởng đến quá trình hình thành nhân cách của các em, cách sống cũng như cách đối xử với mọi người trong gia đình và ngoài xã hội. Từ trước đến nay, môn GDCD vẫn bị coi là một môn phụ nên chưa được hầu hết học sinh và phụ huynh coi trọng. Nhiều người cho rằng việc học những môn phụ, trong đó có GDCD, là để "xóa mù chữ" chứ không phải để tiếp thu nội dung kiến thức được truyền tải trong đó. Chính nhận thức lệch lạc trong tư tưởng là nguyên nhân  dẫn đến sự lệch lạc về lối sống trong giới trẻ hiện nay.

Để khắc phục tình trạng này, nhiều trường đã có những kế hoạch giảng dạy phù hợp với tình hình thực tế, tất cả đều hướng đến mục đích cao cả mang tính nhân văn sâu sắc. Các thầy giáo, cô giáo cần nhận thức rõ tầm quan trọng của môn học này, phải đầu tư tích lũy kiến thức, không ngừng đổi mới phương pháp dạy và áp dụng thực tế để môn học này trở nên cuốn hút và gần gũi với các em học sinh. Các bậc phụ huynh cần quan tâm đến tâm tư, nguyện vọng của con em mình nhiều hơn, cho con mình tiếp xúc với những cái mới, tiến bộ nhưng phải phù hợp với lứa tuổi. Nhà trường nên phối hợp với hội cha mẹ học sinh để tổ chức những buổi dã ngoại để học sinh được thư giãn, cùng với đó là những buổi nói chuyện, trao đổi về những vấn đề "nổi cộm" trong xã hội hiện nay, từ đó cùng nhau đưa ra những giải pháp thiết thực nhất.

Đặng Anh