Người không chọn nghề nhưng nghề chọn người

Tốt nghiệp trung cấp kế toán và tiếp tục học đại học ngành toán, tin học, sau một thời gian xin dạy hợp đồng không lương tại một trường học,  chị Trần Thị Mơ (tổ 19, phường Kỳ Bá) quyết định nghỉ dạy ở nhà bán hàng ăn nhanh cho học sinh. Chị Mơ cho biết trước đây chị chưa bao giờ nghĩ mình sẽ làm nghề bán hàng ăn, nhưng xem ra bây giờ đành gác lại tấm bằng đại học để gắn bó lâu dài với công việc bán hàng bởi thực tế công việc đó đã cho chị thu nhập ổn định mấy năm nay. Với chị, việc lôi tấm bằng đại học tại chức ra đi xin việc đã trở thành “đường xa vạn dặm”. Cố gắng theo học cao đẳng, đại học với mong muốn tìm được một công việc tốt nhưng kết quả vẫn chỉ là bán hàng hoặc làm công nhân phổ thông đang là thực tế diễn ra đối với không ít bạn trẻ. Chị Lê Thanh Tâm (tổ 8 phường Bồ Xuyên) cho biết chị đã tốt nghiệp cao đẳng bách khoa hệ chính quy, sau khi chuyển một vài chỗ làm tạm thời, hiện tại chị là công nhân của Công ty may Đức Giang đã được 7 năm, tấm bằng cử nhân bách khoa đã được cất kỹ và chị không còn ý định đi tìm một công việc khác.

Theo báo cáo của Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh, tổng số lao động đang làm việc tại các doanh nghiệp trong các khu công nghiệp đến quý I/2016 ước đạt 54.870 người trong đó lao động phổ thông tốt nghiệp THPT trở xuống chiếm khoảng 60%, lao động có tay nghề đào tạo chiếm 33%, còn lại 7% lao động quản lý có trình độ cao đẳng, đại học trở lên. Ông Nguyễn Doãn Chung, Phó Trưởng phòng Quản lý doanh nghiệp, Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh cho biết qua nắm bắt thực tế tại các doanh nghiệp hiện nay, rất nhiều công nhân đang làm việc tại các doanh nghiệp đã được đào tạo trung cấp, cao đẳng, đại học nhưng khi đến xin việc với chức danh công nhân, họ không khai trong hồ sơ trình độ đã được đào tạo bởi lẽ đối với các trường hợp này, doanh nghiệp sẽ không muốn nhận vì lý do lo người lao động vào làm tạm thời được thời gian ngắn, sau khi tìm được công việc phù hợp với chuyên môn đào tạo sẽ nghỉ việc và sẽ gây nên sự xáo trộn trong hoạt động sản xuất của doanh nghiệp. Tại Khu công nghiệp Tiền Hải, ông Hoàng Mạnh Tuấn, Trưởng phòng Hành chính nhân sự Công ty Gạch ốp lát Thái Bình cho biết, Công ty Gạch ốp lát Thái Bình hiện có 265 công nhân đang làm việc, qua nắm bắt có 28 công nhân đã tốt nghiệp đại học và 38 công nhân tốt nghiệp cao đẳng. Như vậy, riêng với Công ty Gạch ốp lát Thái Bình, số công nhân có trình độ cao đẳng, đại học chiếm hơn 20%. Đối với các bạn trẻ đã tốt nghiệp cao đẳng, đại học không ai muốn làm công nhân song qua quá trình làm việc, nhiều người đã bằng lòng gắn bó lâu dài với công việc.

Không để từ giảng đường đại học đến nơi làm việc thành “đường xa vạn dặm”

Tại sao các cử nhân, thạc sĩ lại phải thất nghiệp hoặc sau tốt nghiệp đại học lại bắt đầu từ con số không trở về đi học làm thợ? Những nguyên nhân ở tầm vĩ mô đã được các chuyên gia kinh tế, giáo dục lý giải như quy hoạch đào tạo chưa hợp lý, chất lượng đào tạo hạn chế. Tuy nhiên, nguyên nhân chủ yếu vẫn phụ thuộc chính vào tư duy của các bậc phụ huynh và các em học sinh. Là người gắn bó lâu năm với công tác đào tạo chuyên nghiệp, TS Nguyễn Viết Hiển, Phó Hiệu trưởng phụ trách Trường Đại học Thái Bình phân tích tâm lý thích làm thầy hơn làm thợ vẫn đang ngự trị khá kiên cố trong tâm lý mỗi người dân Việt Nam. Ở cả thành thị hay nông thôn, các bậc phụ huynh thường tự hào khoe có con đang học đại học hơn là khoe con đang đi học nghề và họ cũng tự hào khi con làm “cán bộ” hơn là một công nhân có tay nghề cao.

Học sinh THPT tiếp cận thông tin trong ngày hội tư vấn tuyển sinh đại học, cao đẳng năm 2016.

Thêm một nguyên nhân sâu xa nhưng đã từng và vẫn chưa hết tác động vào tâm lý của các bậc phụ huynh và con cái họ là tâm lý trông chờ vào cơ hội “mối quan hệ” để xin việc. Trên thực tế cả một thời gian dài nhiều chục năm, không ít cơ quan nhà nước đã tuyển dụng nhân sự không phải theo năng lực mà vì mối quan hệ (câu chuyện “nợ bằng” là một ví dụ). Cơ chế tuyển dụng ấy đã hình thành tâm lý xã hội trông chờ cơ may trong xin việc, dẫn đến nhiều gia đình vẫn quyết tâm đầu tư cho con đi học, không được đại học chính quy thì sẽ chọn hình thức học liên thông hoặc tại chức, miễn sao có một tấm bằng đại học để tìm cơ hội quen biết xin việc. Song trên thực tế hiện nay, việc đầu tư như trên hầu như đã không còn hiệu quả. Nền hành chính, kinh tế của nước ta đang được đổi mới mạnh mẽ, cơ chế xin cho đã mất tác dụng, các đơn vị từ trong đến ngoài nhà nước đều đang thực hiện tuyển dụng lao động một cách minh bạch, khách quan, cần những người làm được việc thực sự. Vì vậy, đối với những người được đào tạo không đúng với khả năng và chưa đủ năng lực làm việc đều bị bật khỏi thị trường lao động chuyên nghiệp.

TS Nguyễn Viết Hiển cũng phân tích thêm vấn đề định hướng nghề nghiệp của chúng ta cũng còn rất nhiều hạn chế. Mặc dù công tác hướng nghiệp cho học sinh đã được thực hiện ngay từ cấp THCS song thực tế chất lượng hướng nghiệp chưa thực sự hiệu quả. Vì vậy, dù trải qua cả cấp THPT, cao đẳng và đại học song tỷ lệ các bạn trẻ có tư duy thực tế trong việc lựa chọn nghề nghiệp không nhiều. Một tỷ lệ cao học sinh sau khi tốt nghiệp THPT vẫn chọn học nghề một cách rất cảm tính và theo xu hướng đám đông. PGS, TS Vũ Quang Hào, giảng viên Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn chia sẻ những năm gần đây, tỷ lệ sinh viên báo chí là nữ chiếm số đông trong khi đây là nghề có nhiều khó khăn đối với nữ giới. Cũng không hiểu vì lý do gì, số lượng các em có vóc dáng nhỏ bé khá cao. Song nghề báo là nghề khá khắc nghiệt, đòi hỏi người làm phải có cả trí lực, thể lực. Nhiều khi dẫn sinh viên đi thực tập ông thấy rất thương học trò của mình bởi trong các sự kiện lớn, một phóng viên có tầm vóc nhỏ bé sẽ chỉ có thể đưa tin sau lưng sự kiện.

Không có định hướng nghề nghiệp tốt, lựa chọn học nghề không phù hợp với bản thân nên đương nhiên sẽ khó có cơ hội tìm việc làm hoặc không trụ được với nghề. Mặc dù số lượng cử nhân đang chịu thất nghiệp cao hoặc đang phải đi làm công nhân phổ thông nhưng trên thực tế đây phần nhiều là những sinh viên được đào tạo ở các trường đại học nhóm sau hoặc được đào tạo liên thông, tại chức. Vì vậy, đã đến lúc các bạn trẻ cần phải thay đổi nhận thức, cần phải có suy nghĩ đúng đắn hơn về định hướng nghề nghiệp. Mỗi bậc phụ huynh và bản thân các bạn trẻ không nên đầu tư vào những tấm bằng đại học mà chưa xác định được sau này những tấm bằng ấy sẽ dùng vào nghề nghiệp gì? Một mùa tuyển sinh nữa đang bắt đầu. Theo báo cáo của Sở Giáo dục và Đào tạo, qua đăng ký của học sinh, cụm thi tốt nghiệp năm nay tại tỉnh ta có khoảng 3.000 học sinh, đối với cụm thi THPT xét tốt nghiệp và xét tuyển cao đẳng, đại học có khoảng 13.000 học sinh. Như vậy, sẽ có gần 80% học sinh hết chương trình THPT mong muốn được tiếp tục học đại học, cao đẳng. Song qua phân tích về cơ cấu lao động tại các khu công nghiệp hiện nay chỉ có 7% lao động cần đến trình độ đại học để thực hiện các nhiệm vụ quản lý. Việc lựa chọn con đường đại học hay học nghề phụ thuộc vào mỗi bạn trẻ. Không để lãng phí những tấm bằng đại học và không để con đường từ giảng đường đại học đến nơi làm việc thành con đường xa vạn dặm là bài toán cần được tính toán kỹ trên bước đường lập nghiệp.

Trần Thu Hương