Trực tiếp đưa tôi đến các ngôi trường được mang tên danh nhân văn hóa Lê Quý Ðôn trên địa bàn huyện Hưng Hà, anh Trần Thanh Tuyền, cán bộ Phòng Giáo dục và Ðào tạo huyện, người sinh ra và lớn lên trên quê hương Ðộc Lập đã kể cho tôi nghe về những khó khăn mà các trường đã trải qua, sự cố gắng, nỗ lực bền bỉ của các thế hệ cán bộ, giáo viên và học sinh để có được những ngôi trường khang trang với bề dày thành tích như ngày hôm nay. Dừng chân ở Trường Tiểu học Lê Quý Ðôn (xã Ðộc Lập), chúng tôi được thầy giáo Trần Văn Thanh, Hiệu trưởng nhà trường chia sẻ: Ðể đáp ứng nguyện vọng được đi học của con em trong xã, năm 1947, Trường được thành lập. Tuy nhiên, do không có phòng học nên học sinh phải học nhờ ở các đình làng. Ðến năm 1966, Trường PTCS Ðộc Lập được thành lập gồm 2 cấp học (cấp I và cấp II) với 5 phòng học tranh tre mái lá. Mặc dù đơn sơ, không đủ che mưa tránh nắng nhưng 342 học sinh vẫn hăng hái đến trường, mang theo niềm vui và ước mơ với những con chữ. Năm 1994, Trường PTCS Ðộc Lập được tách ra làm hai trường tiểu học và THCS. Ðến năm 2006, UBND tỉnh ban hành quyết định cho phép các trường học ở xã Ðộc Lập được mang tên danh nhân văn hóa Lê Quý Ðôn. Ðến thăm phòng truyền thống của trường, chúng tôi càng thêm tự hào về thân thế, sự nghiệp của nhà bác học Lê Quý Ðôn và truyền thống hiếu học của các thế hệ đi trước trên mảnh đất “địa linh nhân kiệt”. Từ mái trường này đã có hàng trăm giáo sư, nhà giáo nhân dân, nhà giáo ưu tú, thầy thuốc nhân dân, thầy thuốc ưu tú cùng nhiều cán bộ cao cấp của trung ương lớn lên, trưởng thành.

Tự hào được mang tên thuở nhỏ của danh nhân văn hóa, Trường Mầm non Lê Danh Phương (thị trấn Hưng Hà) khang trang bề thế nằm ngay ở trung tâm thị trấn đã trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử để xây dựng nên bề dày thành tích. Cô giáo Trần Thị Liễu, Hiệu trưởng nhà trường cho biết: Trường được thành lập năm 1960 với tên gọi Trường Mầm non thị trấn Hưng Hà. Nhiều năm liền, Trường hoàn thành và vượt mức chỉ tiêu được giao, chất lượng giáo dục chuyển biến tích cực qua từng năm. Cơ sở vật chất của Trường từng bước được cải thiện, ngày càng khang trang, sạch sẽ, bảo đảm việc học tập và vui chơi của trẻ. Với truyền thống và bề dày thành tích, Trường vinh dự được đổi tên thành Trường Mầm non Lê Danh Phương. Năm 2010 Trường đạt chuẩn quốc gia mức độ I, năm 2013 đạt chuẩn quốc gia mức độ II. Cô giáo Trần Thị Liễu cho biết thêm: Ðược mang tên danh nhân văn hóa Lê Quý Ðôn, chúng tôi không chỉ vinh dự, tự hào mà còn tự ý thức được trách nhiệm của mình trong việc kế thừa và phát huy truyền thống hiếu học của ông và của quê hương Hưng Hà. Mặc dù các cháu lứa tuổi mầm non chưa nhận thức được nhiều song thông qua các bức tranh, hình ảnh và được đến thăm từ đường danh nhân văn hóa Lê Quý Ðôn, giáo viên trong Trường đã giới thiệu đến các cháu những nét cơ bản nhất về thân thế, sự nghiệp của ông, qua đó khơi dậy tinh thần ham học hỏi của các cháu ngay từ nhỏ.

Theo ông Nguyễn Xuân Trường, Trưởng phòng Giáo dục và Ðào tạo huyện Hưng Hà, hiện trên địa bàn huyện có 7 trường học được mang tên danh nhân văn hóa Lê Quý Ðôn, đây đều là những trường có thành tích tốt trong các phong trào, hoạt động của ngành và địa phương, điển hình như Trường Tiểu học Lê Quý Ðôn, Trường THCS Lê Danh Phương, Trường Mầm non Lê Danh Phương luôn nằm trong tốp đầu các cấp học của huyện về chất lượng giáo dục đại trà và giáo dục mũi nhọn. Các trường đều có thư viện lưu giữ nhiều tác phẩm của ông và tác phẩm viết về ông. Ðể ghi nhớ công lao to lớn của ông và giáo dục tinh thần học tập cho học sinh, hàng năm, vào ngày sinh, ngày giỗ của ông và các ngày lễ lớn của dân tộc, các trường được mang tên ông nói riêng, các trường trong huyện nói chung đều tổ chức lao động, chăm sóc từ đường Lê Quý Ðôn.

Học sinh Trường THCS Lê Danh Phương hoạt động ngoại khóa. Ảnh: Đào Quyên.

Không chỉ huyện Hưng Hà mới có trường học mang tên danh nhân văn hóa Lê Quý Ðôn mà ở thành phố Thái Bình cũng có một ngôi trường như thế, đó là Trường THPT Lê Quý Ðôn. Năm 1957, khi mới thành lập, Trường mang tên Trường phổ thông cấp III Thái Bình. Ðó là thời điểm đất nước vừa trải qua những năm tháng trường kỳ gian khổ chiến đấu chống thực dân Pháp xâm lược. Trong bộn bề gian khó, tỉnh vẫn quan tâm, nhanh chóng xây dựng ngôi trường cấp III đầu tiên (nay là Trường THPT Lê Quý Ðôn). Thầy giáo Nguyễn Ðình Ruật, cố Hiệu trưởng nhà trường đã từng viết: Lúc khởi thủy, Trường được dựng lên ngay dưới két nước thị xã Thái Bình với 6 lớp 6 (4 lớp 8 và 2 lớp 9, chưa có lớp 10). Học sinh từ các huyện, thị xã trong tỉnh được tuyển chọn vào Trường, riêng học sinh lớp 9 từ các trường ở Hải Dương, Nam Ðịnh chuyển về. Hình ảnh những học trò “cơm đùm, cơm nắm”, ánh mắt trong veo, ngơ ngác về trường học vẫn còn đọng trong tâm thức. 5 năm sau, Trường được chuyển về cơ sở mới. Vừa dạy vừa học vừa lao động, thầy và trò nhà trường cùng các công nhân, kỹ sư đã xây dựng nên những lớp học khang trang. Nhưng niềm vui trường mới không được lâu thì chiến tranh leo thang, đế quốc Mỹ cho máy bay ném bom miền Bắc. Là một trong những trọng điểm bắn phá, Trường được lệnh rời đi sơ tán. Lại những ngày thầy và trò ngâm mình dưới nước vớt luồng vớt nứa, chở vật liệu xây dựng qua những đoạn đường lầy trơn, sống trâu để dựng lán học. Những lớp học ở sâu dưới mặt đất, những căn hầm chữ A, những hào lũy bao quanh đã nuôi dưỡng những nhân tài cho đất nước. Có trường, có lớp, có học sinh, có lời thầy cô giảng bài, dù đơn sơ nhưng râm ran tiếng cười hồn hậu, đủ làm ấm cả vùng không gian lạnh lẽo. Phát huy truyền thống của ngôi trường có bề dày lịch sử, qua các thời kỳ, Trường THPT Lê Quý Ðôn luôn nằm trong tốp dẫn đầu tỉnh.

Ngoài Thái Bình - quê hương của danh nhân văn hóa, ở nhiều tỉnh, thành phố trên phạm vi cả nước cũng có trường học mang tên Lê Quý Ðôn. Tự hào về tinh thần hiếu học, trí tuệ lỗi lạc của ông, thế hệ trẻ hôm nay càng quyết tâm hơn trong học tập, rèn luyện, công tác, đóng góp công sức, tài năng, trí tuệ dựng xây quê hương.

Đặng Anh