TCMR đã được thừa nhận “Mang lại hiệu quả hàng đầu trong hoạt động y tế dự phòng”, là sự tập trung hàng đầu của ngành Y tế, TCMR cũng không còn là vấn đề sức khỏe đơn thuần. Từ 44/285 xã, phường, thị trấn triển khai thí điểm năm 1985, đến năm 1986, tiêm chủng mở rộng cho trẻ em dưới 1 tuổi được nhân rộng trên quy mô toàn tỉnh với 6 loại vacxin ban đầu (lao, bạch hầu - ho gà - uốn ván, bại liệt, sởi). Năm 2006, chương trình mở rộng bổ sung vacxin viêm não Nhật Bản; năm 2007 bổ sung vacxin viêm gan B; năm 2010 thực hiện tiêm vắc xin Hib phòng bệnh viêm phổi nặng và viêm màng não do vi khuẩn Hib. Vacxin AT phòng uốn ván cho phụ nữ có thai được triển khai từ năm 1988 và năm 1992 Thái Bình làm điểm về loại trừ uốn ván sơ sinh (UVSS) ở ba huyện Thái Thụy, Kiến Xương, Tiền Hải.

Từ những năm đầu tiên, ngành y tế Thái Bình đã đề xuất, thí điểm và được tỉnh, Trung ương chấp nhận mô hình tiêm chủng vào 1 ngày, ngày 25 hàng tháng mà sau đó ngày này đã được gọi là “Ngày Hội của trẻ thơ” được chọn là “Ngày Sức khỏe toàn dân”. Nhiều biện pháp tích cực, chủ động, hiệu quả, phù hợp, khả thi đã được thực hiện ngay từ khi triển khai chương trình. Vì vậy, tỷ lệ tiêm chủng đủ mũi vacxin cho trẻ em dưới 1 tuổi của Thái Bình ở mọi thời điểm luôn ở tốp dẫn đầu cả nước với 91% giai đoạn 1986 – 1990; 95% giai đoạn từ 1991-1995;  và duy trì trên 99% từ năm 1996 đến nay. Tỷ lệ đủ mũi vacxin AT cho phụ nữ có thai cũng đạt tương tự: 25% giai đoạn năm 1987-1990; 94% giai đoạn 1991-1995, trên  96% giai đoạn năm 1996-2000 và duy trì trên 99% từ năm 2000 đến nay. Để thực hiện chiến lược thanh toán bệnh bại liệt, hàng chục chiến dịch uống vacxin sabin từ năm 1995 đến năm 2000 với hàng chục ngàn đối tượng uống mỗi lượt. Chiến dịch tiêm vắc xin Sởi nhắc lại năm 2002 cho trẻ 1 - 10 tuổi (302.033/ 302.818 đối tượng, đạt 99,74%). Năm 2010 tiêm nhắc vacxin sởi cho 160.000 trẻ 1 - 5 tuổi. Ngoài ra là các chiến dịch cho loại trừ UVSS, tăng tỷ lệ tiêm chủng phòng chống bệnh dịch khác đã được thực hiện đạt kết quả cao (trên 95%). Đến nay 10 loại vacxin được triển khai thường xuyên trong tiêm chủng mở rộng; hàng năm, có khoảng 29.000 trẻ em dưới 1 tuổi được tiêm chủng đầy đủ, khoảng 30.000 phụ nữ có thai và gần 8.000 phụ nữ tuổi 15 được tiêm vắc xin phòng uốn ván. Ngoài ra từ TCMR, các loại vacxin khác như cúm, não mô cầu, quai bị, thủy đậu, rubella, phòng ung thư cổ tử cung, phòng tiêu chảy do rotavius... cũng được triển khai rộng rãi theo hình thức tự nguyện đã góp phần đáng kể trong chủ động phòng bệnh truyền nhiễm. 

Tiêm chủng tại Trạm Y tế Mỹ Lộc (Thái Thụy). Ảnh: Ngọc Linh

Không ngừng tăng cao số trẻ em trong độ tuổi và phụ nữ mang thai được TCMR, chương trình đã đem lại hiệu quả tích cực, làm thay đổi cơ cấu bệnh truyền nhiễm có vacxin bảo vệ. Những nghiên cứu đã chỉ ra rằng, so sánh giữa chi phí tiêm một số vacxin/chi phí khi bị bệnh như sau: đối với vacxin sởi là 1/23 lần; vacxin sởi - quai bị - Rubella là 1/21 lần; vacxin DAT là 1/24 lần. Riêng đối với bệnh như đậu mùa, bại liệt, nếu mắc bệnh có thể sẽ tử vong hoặc tàn tật suốt đời. Vì vậy theo ước tính tại Việt Nam, nhờ TCMR đã tránh được khoảng 6,7 triệu ca mắc các bệnh bại liệt, uốn ván sơ sinh, sởi, bạch hầu, ho gà và 42.900 trường hợp không bị tử vong, chủ yếu là trẻ em. Tại Thái Bình những số liệu sau đây cho thấy rõ về sự liên quan giữa tiêm chủng vacxin và bệnh truyền nhiễm. Nếu như giai đoạn 1977-1986 khi chưa có TCMR, tỷ lệ mắc/chết/100.000 dân bệnh bạch hầu là 4,13/0,83; ho gà: 86,45/0; bại liệt: 0,8/0,02; sởi: 189,84/0,94 thì sau khi có TCMR (giai đoạn 1987-1996) tỷ lệ mắc/chết các bệnh trên còn là 0,07/0,02; 5,18/0; 0,19/0; 26,4/0,02. Từ năm 2007 đến nay, trên địa bàn tỉnh không còn trẻ mắc các bệnh bạch hầu, ho gà, bại liệt; tỷ lệ mắc sởi còn 2,23. Từ khi thực hiện TCMR, việc giám sát bệnh truyền nhiễm với các bệnh có vacxin bảo vệ đã dần được tăng cường và đến nay gần như tất cả các ca bệnh đều được hệ thông giám sát phát hiện, điều tra, xử lý khá kịp thời. Hoạt động giám sát được phối hợp chặt chẽ giữa hệ thống y tế dự phòng và các cơ sở điều trị do đó hỗ trợ cho nhau về xác định nguyên nhân gây bệnh, yếu tố nguy cơ gây dịch, bảo đảm chăm sóc tốt cho người bệnh.

Nếu như trước đây, TCMR còn là một vấn đề mới mẻ.  Mỗi buổi tiêm chủng phải tốn khá nhiều công sức cho vận động, tổ chức tiêm khó khăn, cán bộ TCMR thường xuyên phải mang phích vacxin đến tận gia đình đối tượng để tiêm vét... Tỷ lệ tiêm chủng luôn là một chỉ tiêu thách thức. Đến nay, ngày TCMR đã trở thành ngày hội của trẻ. Cứ đến ngày 25 hàng tháng, đứng trước trạm y tế xã, phường, thị trấn sẽ dễ dàng thấy ngay các thế hệ ông, bà, cha, mẹ, anh chị hồ hởi đưa trẻ đến tiêm chủng phòng bệnh. 

Tuy nhiên, hiện nay, chương trình TCMR vẫn còn gặp nhiều khó khăn, thách thức. Cùng với quốc tế, quốc gia thì bệnh bại liệt trên địa bàn tỉnh đã được thanh toán nhưng chưa phải đã hết nguy cơ bởi chúng vẫn có thể xâm nhập từ bên ngoài. Nguy cơ của bệnh uốn ván sơ sinh vẫn còn thường trực bởi môi trường luôn có mầm bệnh, nếu bà mẹ không tiêm đủ mũi vacxin AV, nếu sản phụ sinh ở nhà, thậm chí ở nơi cơ sở y tế không đảm bảo. Các bệnh khác như Sởi vẫn có nguy cơ xảy ra ở lứa tuổi trẻ lớn và người trưởng thành; các bệnh bạch hầu, ho gà... vẫn có thể xuất hiện. Tỷ lệ nhiễm vi rút viêm gan B trong cộng đồng còn rất cao; mầm bệnh viêm não Nhật Bản trong thiên nhiên luôn tồn tại. Công tác truyền thông tuyên truyền nhiều năm trước đây thường theo xu hướng xuôi chiều khiến cộng đồng chỉ thấy mặt tốt, tích cực của tiêm chủng phòng bệnh mà chưa thấy một số tác dụng không mong muốn của các mũi tiêm. Trong khi đó phản ứng sau tiêm như là một phần tất yếu khó tránh khỏi của tiêm chủng. Vì vậy có thể dẫn đến những phản ứng của người dân khi người tiêm gặp phải phản ứng sau tiêm nhất là phản ứng nặng. Những phản ứng này không chỉ ảnh hưởng đến công tác TCMR mà còn tác động đến tâm lý cán bộ làm TCMR nhất là ở tuyến xã. Kinh phí cho TCMR còn thiếu “quốc gia chỉ đảm bảo 50 - 60%”; Người dân còn tư tưởng trông chờ ỷ lại ở hai góc độ: trông chờ sự hỗ trợ vacxin; ỷ lại ở việc thụ động tiếp nhận vacxin, nhiều bà mẹ chưa chủ động tìm hiểu về vacxin tiêm chủng. Dù Thái Bình có địa bàn thuận lợi nhưng vẫn có những vùng ven sông, ven biển nơi có các làng chài khó quản lý và tiếp cận đối tượng. Việc quản lý tiêm chủng các vacxin ngoài chương trình tiêm chủng mở rộng còn có những bất cập. Song với những thành quả to lớn của TCMR 25 năm qua, với sự quan tâm đầu tư của Đảng, chính quyền, sự chỉ đạo của các ngành; sự hết lòng tận tụy của cán bộ y tế nhất là người làm TCMR; sự hưởng ứng của nhân dân, chương trình TCMR tất yếu vẫn sẽ là một chương trình thành công mang lại những hiệu quả to lớn và thiết thực.

Bác sĩ Nguyễn Văn Thơm

(Phó Giám đốc Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh)