Viêm não có 2 thể: thể tiên phát và thể thứ phát. Viêm não tiên phát là tình trạng nhiễm virus trực tiếp vào não và tủy sống. Ở viêm não thứ phát, virus ban đầu xâm nhập vào một khu vực khác của cơ thể rồi sau đó mới di chuyển đến não.

Đi khám bệnh và nhận sự điều trị đều đặn là rất quan trọng do khó đoán trước được tiến triển của bệnh.

Dấu hiệu biểu hiện
Hầu hết những bệnh nhân bị nhiễm virus gây viêm não có những triệu chứng nhẹ như nhức đầu, kích thích hoặc mệt mỏi, cũng có thể bệnh nhân không thấy có triệu chứng gì và bệnh cũng không kéo dài lâu. Những trường hợp bệnh nặng sẽ gây ra các triệu chứng như: lơ mơ, lú lẫn và mất định hướng, tai biến, sốt đột ngột, nhức đầu nặng, nôn và buồn nôn, cổ gượng, các thóp trên xương sọ phồng lên ở nhũ nhi.

Những dấu hiệu và triệu chứng báo động ở người lớn có thể bao gồm thay đổi mức độ ý thức hoặc rối loạn tâm thần. Ở nhũ nhi, dấu hiệu chỉ điểm là cổ gượng và thóp phồng. Ở những trẻ lớn hơn, hãy tìm các dấu hiệu như nhức đầu nặng, thay đổi tính tình đột ngột, lơ mơ và nhạy cảm với ánh sáng.

Nguyên nhân
Nguyên nhân gây ra viêm não thường gặp nhất là nhiễm virus, trong đó có một số loại virus như: herpes virus, arbovirus lây truyền qua muỗi, ve và những côn trùng khác, virus dại lây truyền qua vết cắn của động vật.

Một số nguyên nhân gây viêm não thường gặp:
Herpes virus
Một số Herpes virus gây nhiễm trùng thông thường cũng có thể gây viêm não, bao gồm:
- Herpes simplex virus. Có 2 loại herpes simplex virus (HSV). HSV type 1 (HSV-1) thường gây ra những vết lở loét hoặc phồng rộp ở xung quanh miệng hơn. HSV type 2 (HSV-2) thường gây herpes sinh dục hơn. HSV-1 là nguyên nhân quan trọng nhất gây viêm não có khả năng dẫn đến tử vong tại Hoa Kỳ, nhưng hiếm gặp.
- Varicella-zoster virus. Là loại virus gây bệnh thủy đậu và zona. Nó có thể gây viêm não ở người lớn và trẻ em nhưng thường nhẹ.
- Epstein-Barr virus. Là loại virus herpes gây nhiễm trùng tăng tế bào đơn nhân. Nếu bị viêm não thì thường bệnh ở thể nhẹ nhưng có thể gây tử vong ở một số ít trường hợp.

Nhiễm trùng ở trẻ em
Ở một số ít trường hợp, viêm não thứ phát có thể xảy ra sau khi nhiễm những loại virus đã được ngăn ngừa bằng vaccine ở trẻ em, bao gồm: Sởi (Rubeola), Quai bị, Rubella.
Ở những trường hợp này, nguyên nhân gây viêm não có thể là do tình trạng quá mẫn - sự phản ứng quá mức của hệ miễn dịch đối với những chất lạ.

Arbovirus
Những loại virus lây truyền qua muỗi và ve (arbovirus) trong những năm gần đây đã gây ra nhiều dịch viêm não nổi tiếng. Mặc dù vậy, loại viêm não này cũng khá ít gặp.

Chu trình lây nhiễm của virus:
- Những loài mang bệnh từ một ký chủ này đến một ký chủ khác được gọi là các vector. Muỗi là vector lây truyền viêm não từ các sinh vật nhỏ - thường là chim và loài gặm nhấm - đến cho con người.
- Những loài chim sống gần trung tâm vùng nước tù đọng, chẳng hạn như đầm lầy, rất dễ bị nhiễm những virus gây viêm não. Khi chim bị nhiễm, nó mang trong máu một số lượng lớn virus trong một thời gian ngắn trước khi phục hồi và phát triển miễn dịch với bệnh. Nếu chim bị muỗi đốt, con muỗi đó sẽ trở thành vật mang bệnh. Muỗi sẽ truyền bệnh đến con chim kế tiếp mà nó cắn, sau đó bệnh sẽ tiếp tục lây truyền qua nhiều con muỗi khác nữa.
- Thông thường thì chu trình truyền bệnh trên sẽ xảy ra mà không gây ra tác động nghiêm trọng nào đối với các sinh vật đó và không ảnh hưởng đến con người. Điều này một phần là do ký chủ ưu tiên của muỗi là chim và những loài động vật có vú nhỏ, muỗi chỉ xem con người là lựa chọn thứ nhì để đốt.
Nhưng đôi khi những bất thường ở môi trường như sự thay đổi khí hậu hay môi trường sẽ làm gia tăng số lượng chim bị nhiễm cũng như gia tăng số lượng muỗi và khi đó con người có thể sẽ bị nhiễm. Ở Việt Nam điển hình là viêm não Nhật Bản thường xuất hiện vào mùa hè khi mà lượng muỗi trong môi trường sống đạt mật độ cao nhất trong năm.

Các yếu tố nguy cơ
Bất kỳ ai cũng có thể bị viêm não do muỗi đốt. Tuy nhiên có một số yếu tố làm cho bạn có nguy cơ nhiều hơn là:
- Tuổi tác: Một số loại viêm não có tỷ lệ và độ nặng cao hơn ở trẻ em và người lớn tuổi.
- Hệ miễn dịch suy yếu: Nếu bạn bị suy yếu hệ miễn dịch - chẳng hạn như ở những người bị AIDS hay HIV - hoặc bạn đang được điều trị ung thư hay ghép tạng, bạn sẽ dễ bị viêm não hơn.
- Vùng địa lý: Đi đến hoặc sống ở những nơi có nhiều muỗi mang bệnh thường làm tăng nguy cơ bị viêm não.
- Hoạt động ngoài trời: Nếu bạn có công việc hoạt động ngoài trời hoặc thích những nơi thoáng khí, chẳng hạn như làm vườn, đi bộ, chơi gold, bạn nên thật cẩn thận chú ý trong mùa dịch viêm não.
- Mùa trong năm: Những tháng nóng của mùa hè là thời gian giao phối chính của chim và muỗi. Do đó, những bệnh có nguồn gốc từ muỗi cũng có tỷ lệ cao vào thời điểm này.

Trung tâm TTGDSK tỉnh