A/ HIỂU NHỮNG GÌ ĐƠN GIẢN NHẤT VỀ CORTICOID

1) Tuyến thượng thận

- Cơ thể chúng ta ai cũng có 2 quả thận, với vai trò chính của thận là lọc máu và bài tiết nước tiểu.

- Có thể bạn chưa biết đến phía trên của 2 quả thận, có tuyến thượng thận, tiết ra các hóc môn rất quan trọng, tham gia vào các chức năng điều tiết hệ miễn dịch, huyết áp, tim mạch... Trong số các hóc môn của tuyến thượng thận phải kể đến Corticoid.

2) Corticoid có tác dụng gì?

Corticoid về bản chất là 1 hormone do tuyến thượng thận của cơ thể tiết ra; sau này con người đã tổng hợp được Corticoid thành các thuốc sử dụng điều trị nhiều bệnh lý khác nhau rất có giá trị như: ức chế miễn dịch, tác dụng chống viêm, giảm đau, chống dị ứng, điều chỉnh huyết áp, tim mạch, đường huyết... mang lại hiệu quả điều trị bệnh rất lớn. Tuy nhiên Corticoid cũng có những tác dụng phụ không mong muốn, có thể gây nguy hiểm đến sức khoẻ nếu bạn sử dụng không đúng.

3) Những tác dụng phụ của Corticoid

a- Biến chứng sớm

Các biến chứng sớm khi sử dụng thuốc Corticoid bao gồm:

- Trên hệ tiêu hóa: Corticoid gây viêm niêm mạc dạ dày, loét dạ dày - tá tràng, loét niêm mạc dạ dày và thậm chí là xuất huyết, ngoài ra có thể gây viêm tụy cấp nhưng rất hiếm gặp. Những biến chứng này thường gặp trên những bệnh nhân dùng phối hợp thuốc kháng viêm khác cùng với Corticoid.

- Gây phù, tăng cân, có cảm giác béo lên do Corticoid có tác dụng giữ muối, giữ nước trong tế bào.

- Trên hệ thần kinh: Xảy ra khi sử dụng Corticoid liều cao, người bệnh có biểu hiện triệu chứng như: hưng phấn, rối loạn giấc ngủ, nói sảng, hoang tưởng, trầm cảm. Nếu bệnh nhân có tiền sử tâm thần thì có thể gây loạn thần cấp.

- Nhiễm trùng: Do tình trạng ức chế miễn dịch làm giảm sức đề kháng của cơ thể nếu bệnh nhân dễ bị nhiễm trùng cơ hội với các vi khuẩn thường gặp và có thể bùng phát bệnh lao tiềm ẩn trước đó. Tình trạng nhiễm virus như zona, thủy đậu, herpes trở thành cấp tính. Nhiễm nấm candida, aspergillus,... cũng là cơ hội để bùng phát.

b- Biến chứng muộn

- Biến chứng trên da, niêm mạc và các mô.

Khi sử dụng Corticoid với liều cao trên mức sinh lý trong một thời gian dài, bệnh nhân sẽ bắt đầu xuất hiện các biến chứng trên da và niêm mạc, các mô cơ, mô mỡ sau 4 tuần, gây nên các triệu chứng bao gồm:

Da mỏng; dễ bị bầm tím; rạn da ở vùng ngực, bụng, mông và đùi; chậm liền sẹo; lông rậm; mụn trứng cá tăng;

Dị hóa mỡ: Tái phân bố mỡ ở các vùng như mặt, sau gáy, vùng trên đòn,...

Dị hóa đạm: Teo cơ chân tay

- Biến chứng trên xương

+ Sử dụng Corticoid liều cao trong một thời gian dài sẽ làm ức chế sự phát triển xương và sụn. Dẫn tới chậm phát triển chiều cao, thấp còi ở trẻ em. Đối với người trưởng thành gây ra loãng xương và tiêu xương. Theo một nghiên cứu, có khoảng 30 - 50% bệnh nhân sử dụng Corticoid liều cao bị gãy xương mà không có chấn thương.

+ Mật độ xương giảm nhanh sau vài tháng điều trị, tình trạng gãy xương thường xảy ra ở cột sống và cổ xương đùi, đôi khi có gây ra biến chứng hoại tử chỏm xương đùi. Sự hoại tử xương và teo cơ không do nhiễm khuẩn là tác dụng phụ nguy hiểm nhất của Corticoid, gây đau dữ dội và giảm cử động.

- Biến chứng tại mắt

Biến chứng sử dụng Corticoid thường gặp nhất tại mắt là đục thủy tinh thể dưới bao sau và chiếm khoảng 30% bệnh nhân sử dụng Corticoid kéo dài.

Ngoài ra, sử dụng Corticoid kéo dài có thể gây tăng nhãn áp, viêm loét giác mạc tại chỗ trong điều trị bệnh lý viêm kết mạc,... Vì vậy, những bệnh nhân đang điều trị bằng Corticoid cần khám mắt định kỳ 6-12 tháng/lần, đo nhãn áp mỗi 6 tháng/lần

- Biến chứng tim mạch

Bệnh nhân sử dụng Corticoid kéo dài thường bị tăng huyết áp, huyết áp khó kiểm soát ở những bệnh nhân cao huyết áp và tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.

- Biến chứng suy tuyến thượng thận. Dùng thuốc Corticoid liều cao và kéo dài rất có thể sẽ gây ra suy tuyến thượng thận.

c- Các biến chứng khác

Một số biến chứng muộn khác có thể gặp ở bệnh nhân điều trị bằng Corticoid như:

- Rối loạn chuyển hóa: rối loạn lipid máu, tăng đường huyết, nguy cơ mắc đái tháo đường;

- Rối loạn kinh nguyệt;

- Rối loạn điện giải: kiềm chuyển hóa, hạ kali máu.

B/ ĐỀ PHÒNG LẠM DỤNG DÙNG CORTICOID THEO MẤY VỊ LANG

1) Lang băm

- Những vị lang vườn, không được học y lý cơ bản, nhưng có mục đích chữa bệnh kiếm tiền, chữa xằng chữa cuội và “chặt” “chém” người bệnh để lấy tiền thì gọi là “lang băm”.

- Kể cả những y bác sỹ có học hành, biết rõ tác hại của thuốc, nhưng vì lợi nhuận mà vẫn làm bừa thì vẫn quy những vị đó vào dạng “lang băm”.

(còn nữa)

Bác sĩ: Bùi Vũ Khúc