Con người sinh ra có đủ ngũ quan, trong đó mắt được coi là trọng yếu vì mắt là cơ quan giúp con người nhận biết vạn vật, ngày và đêm, hình thành ý thức, giúp con người tận hưởng thiên nhiên và cảm nhận được cái đẹp vĩnh hằng trong đời sống. Người xưa quan niệm bất hạnh lớn nhất và đáng sợ nhất của con người là sự mù lòa, sống trong bóng đêm sâu thẳm. Loài người được tiến hóa do có một thị giác tuyệt vời bởi tổ tiên chúng ta là những thợ săn, chức năng sinh học chủ yếu của mắt là nhìn nhanh để săn tìm muông thú và xác định được địch thủ. Mắt con người được cấu tạo đặc biệt để nhìn xa đồng thời với khả năng tập trung nhìn gần trong khoảng thời gian ngắn. Do vậy, nếu làm bất cứ việc gì bằng thị lực nhìn gần (xem tivi, truy cập internet, đọc sách…) hàng giờ liền là đang đi ngược với giải phẫu sinh lý của mắt, đây là điều kiện gây tật khúc xạ, trong đó thường gặp là cận thị.

Trong báo cáo điều tra của bác sĩ chuyên khoa II Vũ Xuân Thủy (Bệnh viện Đa khoa Tiền Hải) về "Đánh giá thực trạng cận thị của học sinh THCS và việc quản lý sử dụng kính thuốc tại huyện Tiền Hải", thiếu ánh sáng trong các lớp học là nhân tố quan trọng nhất gây cận thị học đường. Khuyến cáo tốt nhất để tránh cận thị cho học sinh là phải cải thiện ánh sáng trong các phòng học. Phòng học phải có các cửa sổ cao và rộng, bảo đảm độ chiếu sáng tự nhiên. Những phòng học buộc phải chiếu sáng nhân tạo cũng phải đáp ứng đủ độ chiếu sáng. Quyết định số 1221/QĐ-BYT ngày 18/4/2000 của Bộ Y tế quy định về vệ sinh trường học bao gồm vệ sinh môi trường học tập, các phương tiện phục vụ học tập và một số quy định khác nhằm cung cấp cho học sinh những hiểu biết về công tác bảo vệ môi trường nói chung và môi trường học tập nói riêng, từ đó giúp các em tự nâng cao sức khỏe, phòng, chống các bệnh do yếu tố vệ sinh học đường gây ra, trong đó có cận thị học đường. Kết quả điều tra cho thấy 73,3% số học sinh được hỏi đã nghe hoặc biết về tật khúc xạ; 43,5% học sinh hiểu biết về lứa tuổi học sinh (lứa tuổi 10 - 14) thường bị tật khúc xạ; 70,9% trả lời tật khúc xạ có thể chữa được, trong đó biết được cách chữa bằng cách đeo kính. Tuy vậy, vẫn còn 30% chưa biết tật khúc xạ thường hay mắc ở lứa tuổi nào và không biết có chữa được không?

Để giúp học sinh và các bậc phụ huynh hiểu thêm về tật khúc xạ, các bác sĩ chuyên khoa mắt truyền đạt: Tật khúc xạ gồm 3 loại: cận thị, viễn thị, loạn thị. Cận thị là trường hợp ta nhìn xa mờ, nhìn gần rõ, thường gặp ở tuổi học đường. Viễn thị có hai dạng: viễn thị nhẹ thì nhìn xa rõ, nhìn gần mờ; viễn thị nặng thì nhìn cả xa lẫn gần đều mờ. Loạn thị là trường hợp ta luôn nhìn mờ cả xa lẫn gần kèm theo nhìn hình ảnh biến dạng (nhìn đường thẳng thấy không thẳng, nhìn hình tròn thành hình bầu dục hoặc méo mó không đều). Loạn thị thường đi kèm với cận thị hoặc viễn thị. Những dấu hiệu báo động có thể bị tật khúc xạ: xem tivi hay cái gì thì phải lại gần mới thấy, nhìn xa hay gần không rõ, nhìn hình ảnh biến dạng, hay nheo mắt khi nhìn, kết quả học tập, lao động giảm sút, hay dụi mắt khi nhìn, hay mỏi mắt, nhức đầu, chóng mặt, buồn ngủ khi đọc sách hay học tập, hay nghiêng đầu khi nhìn, lé mắt... Muốn giữ cho đôi mắt sáng, trong và tránh được tật khúc xạ, học sinh và các bậc phụ huynh cần biết: Bảo đảm nơi học tập cho các em đầy đủ ánh sáng; ánh sáng để học tập có cường độ lớn gấp ba lần cường độ ánh sáng trong phòng; không nên chỉ dùng một đèn để đọc sách trong phòng tối; nếu học ban đêm, ngoài ánh sáng phòng ta cần đèn bàn, đèn phải có chụp phản chiếu.

Chúng ta nên sử dụng kết hợp đèn điện bóng tròn và đèn ống. Việc chiếu sáng được xem là tốt nhất cho việc đọc sách, học và làm bài là chiếu sáng từ sau, từ trên xuống, nghịch với bên tay thuận. Kích thước của bàn, ghế phải phù hợp với chiều cao của từng người để có thể nhìn đúng khoảng cách từ mắt đến tập sách và không phải cúi đầu nhiều. Tư thế ngồi đúng là ngồi thẳng lưng, hai chân khép lại, hai bàn chân để sát nền nhà, đầu hơi cúi khoảng 10 - 15 độ, không được cúi gằm mặt, nghiêng đầu, áp má lên bàn học, luôn để mắt xa sách vở một khoảng cách thích hợp. Khoảng cách lý tưởng để đọc sách gần là khoảng cách đo từ đầu ngón cái hoặc ngón trỏ cong lại đến cùi trỏ (trung bình khoảng 35cm). Giảm mọi căng thẳng của mắt: không để mắt nhìn quá lâu, nhất là học sinh cấp I và những em thị lực kém; hạn chế thời gian xem tivi, chơi trò chơi điện tử, máy vi tính…; không đọc sách, truyện có chữ quá nhỏ hay mờ, hình ảnh lem nhem; cứ 20 phút nhìn gần nên cho trẻ nhìn ra xa một khoảng cách 6m trong thời gian khoảng 3 - 5 phút; không làm bất cứ việc gì phải huy động thị giác gần quá 45 phút. Nên xem tivi ở khoảng cách bằng 7 lần chiều rộng màn hình tivi, trung bình khoảng cách từ tivi đến chỗ ngồi xem của trẻ em đạt 3,5m là được; nên ngồi thẳng khi xem tivi, nên có đèn chiếu sáng trong phòng, nhưng tránh ánh sáng phản xạ trực tiếp màn hình. Đối với trẻ em, nên giới hạn việc xem tivi không quá vài giờ/ngày, nếu có tật khúc xạ thì nên đeo kính khi xem tivi. Ăn uống đủ chất và hoạt động thể lực; nên ăn các thực phẩm có chứa nhiều vitamin A như gan, trứng, các loại rau có màu đỏ, cam, vàng như cà chua, gấc, cà rốt, bí đỏ… và các loại rau có màu xanh đậm; hoạt động thể dục thể thao phù hợp với lứa tuổi.

Theo các bác sĩ chuyên khoa mắt, nguyên nhân của tật khúc xạ có thể do bẩm sinh, di truyền (60% các trường hợp), số còn lại là do tác động của môi trường như thời gian và mức độ sử dụng mắt (làm việc bằng mắt quá nhiều, ≥8h/ngày và quá lâu liên tục, ≥2 giờ), cường độ ánh sáng quá tối và nhìn vật quá gần, sau phẫu thuật mắt hoặc chấn thương mắt…

Sở hữu đôi mắt sáng, đẹp là niềm hạnh phúc của mỗi con người. Nếu phải lựa chọn một trong năm ngũ quan (mắt, tai, miệng, lưỡi, mũi) còn lại bỏ đi thì chắc không ai trong chúng ta lại muốn sống một cuộc đời mù lòa tăm tối mà bỏ đi đôi mắt. Dân gian có thơ rằng:

Trời sinh con mắt là gương
Người ghét ít ngó, người thương ngó nhiều!