Tiến sỹ y khoa Vũ Phong Túc (Trường ĐH Y Thái Bình) cho biết: trong điều kiện biến đổi khí hậu và quá trình đô thị hóa nhanh như hiện nay, tình trạng bệnh nhân mắc chứng say nắng, say nóng phải nhập viện đang là vấn đề đáng quan tâm. Lưu ý, không phải cứ làm việc hoặc đi lại dưới cái nắng gay gắt mới bị say nắng, mà ngay trong không gian có mái che như nhà xưởng các khu công nghiệp hoặc nhà mái bằng, bê tông cũng dễ bị say nắng, bởi bức xạ nhiệt từ ánh nắng mặt trời ở nhiệt độ cao không giải nhiệt được tác động đến cơ thể con người. Triệu chứng say nắng rất dễ nhận ra, đó là khi làm việc lâu dưới trời nắng hoặc đi lại dưới nắng thấy đau đầu, chóng mặt, hoa mắt, ù tai…Nếu không “giải thoát” kịp thời có thể dẫn đến tình trạng nguy kịch về sức khỏe.

Còn say nóng thường xảy ra với người hoạt động trong điều kiện trời nắng, nóng hoặc nơi có nhiệt độ cao không thoáng khí, độ ẩm không khí cao, ra nhiều mồ hôi; lao động thời gian kéo dài dưới trời oi, nóng, nắng lại mặc quần áo bảo hộ dày, màu sẫm hấp thu nhiều ánh nắng mặt trời. Biểu hiện bệnh lý là vật vã, bồn chồn, có thể mê sảng, co giật. Bệnh nhân sốt rất cao (trên 40 – 410C) ngay từ đầu. Lúc đầu thở sâu, mạch nhanh sau đó là thở nông và mạch yếu, đồng tử giãn, lú lẫn, mê sảng, co giật, và có thể ngất. Nếu không chữa trị kịp thời có thể truỵ tim mạch dẫn đến tử vong. Theo cơ chế bệnh sinh, say nóng là chứng bệnh do tăng thân nhiệt, xảy ra khi khả năng điều hòa nhiệt của cơ thể bị mất, nhiệt độ cơ thể vượt quá nhiệt độ bình thường. Thân nhiệt tăng khi sự hấp thu nhiệt với tốc độ nhanh hơn sự tỏa nhiệt từ cơ thể ra môi trường. Say nóng là một phản ứng “viêm toàn thể” khi thân nhiệt trên 40 độ với sự biến đổi tri giác và sự rối loạn thực thể khác.

Say nóng thường xảy ra khi nhiệt độ môi trường lên cao trong những đợt nắng nóng, người già và trẻ em dưới 5 tuổi dễ bị tổn thương. Cũng có thể xảy ra với người lao động, luyện tập cường độ cao trong môi trường khắc nghiệt (gặp ở người trẻ khỏe), hoặc những người đang sốt; uống thuốc có chứa hormon làm tăng sinh nhiệt, thuốc làm giảm khát, các thuốc làm giảm ra mồ hôi.  Lưu ý, cần phân biệt triệu chứng say nóng với kiệt sức do nhiệt trong lao động, vì đây là hai bệnh lý của một quá trình liên tục của các bệnh liên quan với nhiệt. Kiệt sức do nhiệt là rối loạn nhẹ hơn say nóng. Xử trí nhanh bằng cách làm mát  cơ thể người bệnh, khẩn trương đưa bệnh nhân ra khỏi nơi hoạt động nhiệt độ cao tới nơi mát mẻ, thoáng khí. Nới lỏng quần, áo, chườm đá, quạt mát… Nếu nạn nhân bị ngừng tim cần nhanh chóng xoa bóp tim ngoài lồng ngực và hà hơi thổi ngạt. Nặng hơn cần nhanh chóng chuyển bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất để chữa trị kịp thời.

Theo Bác sỹ chuyên khoa II Phạm Công Phổ (nguyên Trưởng khoa Y học cổ truyền ĐH Y Thái Bình) thì say nắng, say nóng thuộc phạm trù “trúng thử” (tức trúng nắng, trúng nóng) với các triệu chứng mặt đỏ, vã mồ hôi, choáng váng, chóng mặt, hoa mắt, đứng không vững, nặng hơn thì ngất. Ở vùng quê có thể hái một nắm lá tre, lá sắn dây mỗi thứ một ít, rửa sạch, vẩy khô, giã vắt lấy nước cốt cho người bệnh uống. Hoặc: Cỏ nhọ nồi tươi 100g, rau má tươi, lá cối xay 100g rửa sạch, giã nhỏ, vắt nước cốt uống. Ở thành phố có thể dùng bột sắn dây 2 - 3 thìa canh hòa vào nước đun sôi để nguội, thêm đường chia 2-3 lần; Mía tươi 2 đoạn, giã vắt lấy nước chia 2 - 3 lần cho bệnh nhân uống ngay. Nặng hơn thì thổi vào mũi người bệnh hỗn hợp bột thông quan (thông quan tán) mua ở cửa hàng thuốc y học cổ truyền, với một lượng nhỏ bằng hạt đậu xanh, (để bột ở một đầu ống giấy, thổi mạnh vào mũi), bột sẽ kích thích niêm mạc mũi họng để khai khiếu, tỉnh thần, trừ đờm...

Phòng chữa chứng bệnh say nắng, say nắng thông dụng nhất nếu lao động hoặc hoạt động dưới nắng thời gian dài nên mặc quần áo rộng, sáng màu, đội nón, mũ, uống nước đầy đủ, làm việc với cường độ hợp lý kết hợp với chế độ nghỉ thích hợp. Không nên để người già, trẻ nhỏ sinh hoạt, vui chơi trong không gian hẹp, kín gió mùa hè nóng nực, nhiệt độ cao, nhà mái tôn, mái bằng ít bóng cây…Khi có dấu hiệu mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, khó thở…phải ngừng ngay các hoạt động, tìm nơi thoáng mát, nới rộng quần áo, uống thêm nước và nghỉ ngơi hạ nhiệt.

Bài, ảnh: Lê Quang Viện