Làng Mẽ xưa có tên nôm là Mẽ, tên chữ Mỹ Xá, là làng Việt cổ nằm trong vùng đất Đa Cương hương thời Lý. Thời Lê, làng Mỹ Xá thuộc xã Mỹ Xá, huyện Ngự Thiên, phủ Long Hưng. Trải qua quá trình quần tụ cư dân, làng xã, các dòng họ của làng đã sản sinh ra nhiều nhân vật đóng vai trò quan trọng trong các triều đại phong kiến, trong đó có hoàng thái hậu Phùng Thị Thục Giang, vợ của vua Lê Thánh Tông. 

Ông Đặng Quang Tứ, Chủ tịch UBND thị trấn Hưng Nhân chia sẻ: Theo tư liệu điền dã và truyền ngôn của người xưa, làng Mẽ nằm trên thế đất hình rồng, có nhiều gò đống cao, trong đó những khu nấm, khu miếu, khu lăng thuộc vùng sơn lăng cấm địa của các vua Lê. Nơi đây vẫn còn lưu truyền những câu ca như: “Chợ Mẽ nhiều thứ bán mua/ Quanh năm ngày tháng thờ vua Lê triều”. 

Hiện nay, tại quần thể di tích có lăng mộ của vua Lê Tương Dực, vua Lê Cung Hoàng là cháu nội và cháu 4 đời của vua Lê Thánh Tông. Ngoài ra, còn có lăng mộ và đền thờ của các vị hoàng thái hậu, hoàng hậu: Nhu huy hoàng thái hậu Phùng Thị Thục Giang là vợ của vua Lê Thánh Tông; Huy từ hoàng thái hậu Trịnh Thị Tuyên là con dâu của vua Lê Thánh Tông, mẹ vua Lê Tương Dực; Khâm đức hoàng hậu Nguyễn Thị Đạo, vợ của vua Lê Tương Dực; Đoan từ hoàng thái hậu Trịnh Thị Loan, mẹ của vua Lê Chiêu Tông, vua Lê Cung Hoàng. Ngôi đền có kiến trúc theo kiểu chữ Nhị gồm 2 tòa 6 gian, tòa tiền đường 3 gian và tòa hậu cung 3 gian. 

Với các giá trị về lịch sử, năm 2011, khu lăng mộ và đền thờ các vua Lê, hoàng thái hậu, hoàng hậu tại tổ dân phố Mẽ, thị trấn Hưng Nhân được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh, năm 2013 được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Mỗi dịp lễ hội truyền thống được tổ chức đều thu hút rất đông nhân dân địa phương, du khách thập phương về dâng hương, bày tỏ lòng thành kính, tri ân công đức các bậc tiền nhân. 

Nay đã ở tuổi ngoài 80, ông Nguyễn Văn Đỉnh, một người dân địa phương ngày ngày gắn bó với các hoạt động diễn ra tại di tích chia sẻ: Vua Lê Thánh Tông lấy vợ người làng Mẽ là bà Phùng Thị Thục Giang - cháu 4 đời của cụ Phùng Tá Chu. Cách khu di tích thờ các vua Lê, hoàng thái hậu, hoàng hậu khoảng 500m là miếu Mẽ - nơi thờ Hưng Nhân Đại Vương Phùng Tá Chu. Với đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, nhân dân địa phương luôn có trách nhiệm gìn giữ các di tích lịch sử văn hóa cho muôn đời sau. Hàng năm, cứ vào mỗi dịp lễ hội truyền thống, bà con tổ chức rước kỳ lân sư tử, các đội tế lễ đi quanh làng, không khí sôi nổi, nhắc nhớ mọi người về ngày hội của làng nhằm báo đáp công ơn tổ tiên, góp công, góp sức, đồng tâm xây dựng và bảo tồn. 

Được xây dựng từ thời Lê cùng quá trình tu bổ nhiều lần, trải bao thăng trầm của lịch sử, khu di tích hiện đang xuống cấp nghiêm trọng. Trong điều kiện địa phương còn nhiều khó khăn, nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa lịch sử tại nơi đây, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã xin chủ trương đầu tư, đồng thời có quá trình khảo sát thực trạng để xây dựng phương án tôn tạo di tích. Ngoài ra, địa phương cũng đã nỗ lực huy động nguồn xã hội hóa. 

Ông Đặng Quang Tứ, Chủ tịch UBND thị trấn Hưng Nhân chia sẻ: Địa phương sẽ nỗ lực phối hợp cùng các cơ quan chức năng, các nhà hảo tâm, nhân dân tham gia đóng góp để trùng tu tôn tạo khu lăng mộ và đền thờ các vua Lê, hoàng thái hậu, hoàng hậu, góp phần gìn giữ cho muôn đời sau được biết và hiểu về một giai đoạn lịch sử đầy biến động của triều Lê.

Tú Anh