Đã thành thói quen, mấy chục năm qua, dẫu phiên chợ tết phải sắm sửa nhiều thứ nhưng bà Nguyễn Thị Hoạt, 83 tuổi, thôn Hưng Nhượng, xã Vũ Hội (Vũ Thư) chưa bao giờ quên mua mấy bó hương nhu, tía tô, sả, cây mùi già về nấu nước tắm cho cả nhà. Bà Hoạt chia sẻ: Ngày nay xã hội hiện đại, có sẵn các loại xà bông, sữa tắm, nhưng đó là dành cho ngày thường, còn ngày tết, gia đình tôi vẫn giữ truyền thống nấu nước tắm bằng các loại lá như lá tía tô, hắc hương, hương nhu, sả, chanh, đặc biệt không thể thiếu cây mùi già. Các loại lá cây và cây mùi già được rửa sạch, nấu trong một chiếc nồi lớn, thường là loại nồi luộc bánh chưng, khi nước sôi, tỏa mùi hương ngào ngạt, mang hương riêng biệt của ngày tết. Chiều 30 tết, sau khi dọn dẹp, sắm sửa xong, các thành viên trong gia đình tôi sẽ lần lượt dùng nước lá để tắm, gội với mong muốn gột rửa hết những bụi bặm, vướng bận của năm cũ, đón năm mới với cơ thể sạch sẽ, thơm tho, mong những điều may mắn, tốt lành sẽ đến. Có năm, chiều 30 tết mà chưa thấy tôi nấu nước lá tắm là các con, các cháu đã nhắc nhỏm hỏi tôi. Có lẽ bọn trẻ cũng nhớ và háo hức chờ nồi nước lá tắm mang hương thơm đặc trưng của ngày tết truyền thống. 

“Ngày tết ở miền Bắc thường là những ngày đông giá rét. Trước kia, không có thiết bị hiện đại như bình nóng lạnh hay bếp điện, tiện bếp củi hồng, nhà nào cũng bắc lên bếp nồi nước tắm. Ngày tết, nồi nước tắm cũng đặc biệt hơn, bà con đi kiếm nắm cây lá trong vườn, trong đó có cây mùi già, loại cây quen thuộc, dễ tìm, lại có mùi thơm nhẹ nhàng, tinh khiết để cho vào nồi nước tắm. Không chỉ tắm vào ngày tất niên, nhiều gia đình còn dành riêng một phần nước lá mùi già để dùng lau ban thờ gia tiên hoặc để rửa mặt vào sáng ngày mùng 1 tết với ý nghĩa lấy may. Cứ vậy, đời này truyền đời khác, tục tắm nước lá, đặc biệt lá mùi già ngày tết trở thành nét đẹp văn hóa vẫn được nhiều gia đình duy trì đến ngày nay” - ông Trần Văn Bảo, xã Hồng Lý (Vũ Thư) cho biết thêm về tục lệ này. 

Ngày tết, dẫu bận rộn sắm sửa, lo toan tết nhất cho cả bên nội, bên ngoại và gia đình riêng của mình, phiên chợ cuối năm, chị Nguyễn Thị My, 42 tuổi, xã Vũ Tiến (Vũ Thư) vẫn cố gắng tìm mua mấy bó mùi già, treo lên cao, để dành chiều 30 tết đun nước tắm cho gia đình. Chị My chia sẻ: Ký ức ngày tết tuổi thơ được mẹ đun cho nồi nước tắm với các loại lá, đặc biệt cây mùi già thơm lừng, ấm áp, dẫu hàng chục năm đã qua vẫn luôn vẹn nguyên trong tôi. Tôi muốn các con mình cũng được trải nghiệm hương vị tết xưa, đậm nét quê, giản dị nhưng mang tình yêu thương của bà, của mẹ, vô cùng ấm áp, đoàn viên, nên dù bận rộn tôi vẫn cố gắng giữ tục nấu nước tắm bằng các loại lá ngày tết cho gia đình mình. 

Chẳng ai biết tục nấu nước tắm ngày tất niên bằng lá cây, đặc biệt cây mùi già có từ bao giờ; chỉ biết cứ mỗi độ tết đến xuân về là những phiên chợ quê lại bày bán những bó cây mùi già và các loại cây hương liệu, dược liệu để nấu nước tắm ngày tết. Có nơi nấu nước tắm cần nhiều loại lá như mùi già, tía tô, sả, chanh, vỏ bưởi, có nơi chỉ cần mỗi mùi già, tùy vào phong tục của từng vùng miền, sở thích của từng gia đình. Các loại cây hương liệu, dược liệu và mùi già được mua hoặc nhổ từ vườn về được đem đi rửa sạch, cho vào nồi nước to, đun sôi. Theo quan niệm dân gian, nước tắm từ các loại lá này giúp tẩy sạch “bụi trần” và buồn phiền, lo lắng trong năm cũ, đón năm mới với những điều tươi mới, tinh khôi. Ngoài ra, loại nước tắm lá thơm này có khả năng lưu hương thơm tự nhiên, phảng phất trên mái tóc, làn da, giúp mọi người thơm tho, tinh thần vui tươi, phấn khởi hơn vào những ngày đầu năm mới. 

Ở các chợ quê, phiên chợ tết thường bán nhiều loại cây hương liệu, dược liệu và cây mùi già để người dân nấu nước tắm ngày tất niên. 

Ngày nay, để đáp ứng cuộc sống hiện đại, bận rộn, nhiều sản phẩm chiết xuất, chưng cất từ cây mùi hoặc cây hương dược liệu đã có sẵn trên thị trường, phục vụ người tiêu dùng pha vào nước tắm dịp tết. Tuy nhiên, nhiều gia đình vẫn giữ tục lệ mua cây mùi già, cây hương liệu, dược liệu về nấu nước tắm ngày tất niên, chứ không mua sản phẩm bán sẵn, bởi nước tự nấu bao giờ cũng có mùi thơm tự nhiên, chân thật hơn, đặc biệt nó trở thành một tục lệ, nét văn hóa không thể thiếu trong ngày tết cổ truyền của người Việt. 

Trong cái rét đậm của mùa đông, sau một năm vất vả, lo toan, cả gia đình được ngồi quây quần quanh bếp lửa hồng, hít hà hương lá mùi già trên bếp lan tỏa thơm nức, không khí tết ấm cúng, nhẹ nhàng, bình yên đến thế. Mùi hương mộc mạc ấy, cùng với bánh chưng, thịt mỡ, dưa hành... góp phần làm nên phong vị rất riêng mà chỉ tết cổ truyền Việt Nam mới có, để mỗi người, dẫu ngược xuôi trăm ngả, nhưng tết đến xuân về vẫn mong chờ giây phút quây quần, ấm áp cùng người thân. 

Hà Phương