Yết Kiêu - quê xã Hạ Bì, huyện Gia Phúc, tỉnh Hải Dương, là gia tướng tài giỏi của Quốc công Tiết chế Trần Hưng Đạo, người có công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông (năm 1285 - 1288), góp phần đánh bại thủy tướng Ô Mã Nhi và Toa Đô. Dựa trên những thần tích truyền đời, kể từ khi khai khẩn lập làng, lập ấp, người dân nơi đây đã quyên góp xây đình, rước Thánh Yết Kiêu về làm Thành hoàng làng, bởi khúc sông này cũng gắn bó với những chiến tích oai hùng của Ngài. Ngài được phong là “Tuấn Lương dực bảo trung hưng linh tế”.

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, đình là nơi để cán bộ Việt Minh địa phương hội họp; các phong trào diệt giặc đói, giặc dốt, chuẩn bị kháng chiến trường kỳ cũng đều được phát động tại đây. Khi thực dân Pháp đánh chiếm Thái Bình (1950 - 1954), đình là nơi lực lượng bán vũ trang địa phương sử dụng làm cơ sở kháng chiến, nuôi giấu cán bộ. Đây cũng là nơi tiễn đưa hàng trăm người con ưu tú của địa phương lên đường vào Nam tham gia kháng chiến chống Mỹ, rất nhiều trong số họ sau này đã trở thành những anh hùng, liệt sĩ, vun đắp truyền thống oai hùng của hào khí Đông A thuở nào.

Đình Bồng Lai được xây theo kiến trúc chữ Tam, bao gồm 3 tòa: Tiền đường, Trung đường và Hậu cung. Trải qua thời gian với vài lần được sửa sang, phục chế qua các triều Lê, Nguyễn, hiện tại ngôi đình còn lưu giữ những đồ thờ phụng hàng trăm năm tuổi như bộ ngai mũ của danh tướng Yết Kiêu, 13 bài vị sắc phong của vua chúa các triều đại Lê, Nguyễn, kiệu võng chấp kích, cuốn thư, câu đối... Đặc biệt gian Hậu lâu có thờ một tấm bài vị lớn, luôn đóng cửa quanh năm, không ai được vào. Chỉ đến thời điểm sang canh đêm giao thừa đón năm mới, các vị trưởng lão trong làng mới mở cửa để bao sái (thay áo) cho tấm bài vị.

Theo thời gian, hiện tại ngôi đình cổ khoảng 800 năm tuổi đang xuống cấp, nhất là khu nhà Hậu lâu. Mái ngói đã quá cũ, nhiều cột gỗ đã mục, các đồ thờ phụng cũng mối mọt, sứt mẻ. Theo ông Trần Văn Rung, Phó ban Khánh tiết Đình Bồng Lai, nhiều hạng mục trong đình đã xuống cấp, dựa vào hảo tâm của người dân trong làng nên một số hư hỏng cũng đã được khắc phục.

Tuy nhiên, vấn đề làm người dân nơi đây trăn trở nhất ngoài chuyện không đủ kinh phí sửa chữa, phục chế do đời sống người dân còn khó khăn, chính quyền địa phương cũng không có kinh phí để hỗ trợ, không có hướng dẫn cụ thể về công tác bảo tồn, do đó khi sửa chữa dễ dẫn đến những chắp vá, sai lệch so với thiết kế cổ kính của ngôi đình. Từ năm 1991, UBND xã Vũ Tiến đã đề nghị Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch xin cấp bằng Di tích lịch sử văn hóa cho Đình làng Bồng Lai nhằm có sự chỉ đạo, hỗ trợ trong việc sửa chữa, phục chế ngôi đình. Ngày 8/10/2013 vừa qua, Đình làng Bồng Lai đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa. Đây là điều kiện thuận lợi để bảo tồn ngôi đình có tuổi thọ khoảng 800 năm này.

Nguyễn Tùng