“Mai – lan – cúc – trúc” trong tranh sơn thủy Trung Hoa xưa rất được đề cao và nảy sinh ra những kỷ pháp mới như “trúc mai thủy mặc” hay còn gọi là “mặc mai”, “mặc trúc” tức vẽ hình mai, hình trúc bằng mực tàu.

Trong giới thi nhân xưa nay có nhiều người lấy mai làm nguồn thi hứng. Vua Lê Thánh Tông có bài “Mai thụ” (cây mai), Nguyễn Trãi có bài “Lão mai” (mai già), Cao Bá Quát thì dành trọn cuộc đời mình cho mai với câu: “Nhất sinh đệ thủ bái hoa mai”, có nghĩa “Cả đời chỉ biết cúi lạy hoa mai”. Còn Nguyễn Du xem mai như người bạn cố tri: “Nghêu ngao vui thú yên hà/ Mai là bạn cũ, hạc là người quen”.

Người phong lưu, nhàn nhã, nhà cửa cao sang thì chơi mai chậu hoặc những cành mai lớn. Còn những người yêu mai mà nhà cửa chật hẹp, thì chỉ một cành mai nhỏ cũng đủ thưởng thức trong mấy ngày Tết.

Mai có nhiều loại: mai tứ quý, hoàng mai, bạch mai, mai chiếu thủy, thủy mai, tuyết mai... Mai tứ quý mọc nhiều trên núi hay trồng ở vườn nhà. Mai tứ quý nở cả bốn mùa đúng như tên gọi. Loại mai này nhỏ nhắn, dễ sinh trưởng, hạt rơi xuống đất là dễ dàng mọc mầm, nhưng mai tứ quý có nhược điểm là cho hoa rất ít. Mai tứ quý có 5 cánh, màu vàng sậm, thường nở vào buổi sáng, rất mau tàn. Dù không có hương nhưng mai tứ quý được mọi người ưa thích vì nó dễ trồng, cho hoa tươi thắm.

Thủy mai có lá rất mỏng, hoa rất nhỏ, màu trắng và nhiều hương thơm. Tuyết mai có lá nhỏ, mềm, mỏng, cho hoa rất nhỏ, bằng đầu đũa, màu trắng, giống hình ngôi sao 5 cánh nhưng rất ít hoa. Bạch mai có lá dày, gai nhỏ, cho hoa 5 cánh màu trắng như sữa. Bạch mai rất hiếm và khó trồng. Mai chiếu thủy lá nhỏ có 5 cánh trắng, hoa nở thành từng chùm nhỏ, mùi thơm thoang thoảng.

Mai tứ quý và hoàng mai mọc nhiều trên núi hoặc ở các hoang đảo gọi là mai núi, mai biển hoặc được trồng ở trong vườn gọi là mai vườn. Tùy theo thời tiết và thổ những mà mai vườn cho cánh ta hương sắc đậm đà, còn mai biển, mai vúi thì mảnh mai, cành nhiều, nhưng ít hương sắc.

Người chơi mai chỉ cần mua mai cành bán ở chợ Tết mang về nhà, chặt bỏ gốc, đem đầu cành thui lửa, rồi cắm vào lộc bình có sẵn nước. Nếu cành mai có ít nụ thì đổ nước ấm hòa thêm vài viên aspirine chừng một vài hôm thì nụ bung ra hết.

Ngày Tết, trong nhà có cây mai hay một cành mai nở hoa vàng rực rỡ làm cho ta cảm thấy vui vẻ, hạnh phúc và dâng trào bao hy vọng trước mùa xuân mới.

Nguyễn Thị Hiệp
(36E, Lê Lợi, Đà Nẵng)