Thông qua cuốn tiểu thuyết, người đọc có một cái nhìn khá rõ nét về thân thế, thời niên thiếu, tuổi trẻ của Chủ tịch Hồ Chí Minh và hiểu được rằng: “Các bậc thiên tài không có sẵn. Chính truyền thống gia đình, quê hương là khởi thủy tạo nên những tính cách đầu tiên của mỗi con người đi vào đời …”. Là tiểu thuyết đầu tiên viết về vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc, từ khi Nhà xuất bản Kim Ðồng ấn hành (năm 1982) đến nay, “Búp sen xanh” đã tạo nên kỷ lục của ngành xuất bản với hơn 20 lần tái bản với nửa triệu bản in. Tác phẩm đã được đưa vào tủ sách vàng của Nhà xuất bản Kim Ðồng và là tác phẩm gối đầu giường của không ít độc giả trong và ngoài nước. 

“Búp sen xanh” được nhà văn Sơn Tùng thai nghén trong hơn ba mươi năm. Ðể tiểu thuyết đến được với người đọc, từ năm 1948, nhà văn đã bắt đầu bằng việc đi gặp bất cứ ai là người cùng thời, quen biết cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc, Bác Hồ, bà Nguyễn Thị Thanh, ông Nguyễn Sinh Khiêm… để hỏi chuyện, ghi chép, khảo chứng tư liệu liên quan đến cuộc đời của Bác. Năm 1982, ngay sau khi ra đời, “Búp sen xanh” đã được đông đảo nhân dân đón đọc. Tiểu thuyết có kết cấu tuyến tính, tuân theo trật tự thời gian, chia làm 3 chương: Thời thơ ấu, thời niên thiếu, tuổi hai mươi. Mỗi chương gồm nhiều phần nhỏ, tác giả tập trung vào việc miêu tả, kể lại những những biến thiên của lịch sử, những biến cố trong gia đình hai bên nội ngoại, những con người đã ảnh hưởng sâu sắc, quyết định đến việc hình thành nhân cách, ý chí quyết tâm tìm đường cứu dân, cứu nước của Nguyễn Sinh Côn - Nguyễn Tất Thành trong 20 năm từ 1890 – 1911.

Làng Sen quê Bác. Ảnh: Hương Giang

Lối kể chuyện trong "“Búp sen xanh” tự nhiên, phù hợp với tâm lý nhân vật, tâm lý lứa tuổi, tâm lý vùng miền. Người kể chuyện ở ngôi thứ ba, tạo tính chân thực cho những câu chuyện được kể. Lật giở từng trang sách, theo mỗi bước đi, sự trưởng thành của cậu bé Nguyễn Sinh Côn, không gian nghệ thuật tiểu thuyết có tính xê dịch và được miêu tả bằng những hình ảnh so sánh mới lạ, những quan sát tinh tế, tính trữ tình thể hiện khá rõ trong từng trang viết về thiên nhiên xung quanh nhân vật trung tâm. Ðọc “Búp sen xanh”, chúng ta được trở về với làng quê xứ Nghệ những năm đầu thế kỷ 20 với lũy tre, giếng nước, đầm sen và những câu dân ca, bài vè; được đến thăm  kinh thành Huế cổ kính, sông Hương mộng mơ, nên thơ, đất Sài  Gòn sầm uất; được trở về những sinh hoạt văn nghệ dân gian như hát phường vải, múa đèn, hát xẩm và có dịp xúc động trước nghĩa tình thầy trò, làng xóm, bạn bè...

Thế giới nhân vật trong “Búp sen xanh” không đông đảo nhưng mang tính đại diện cao. Bên cạnh những đại trí thức, chí sĩ yêu nước, thương dân, có khí phách và tiết tháo như Nguyễn Sinh Sắc, Phan Bội Châu, Ðặng Thái Thân, Vương Thúc Quý, Ðào Tấn; bên cạnh tầng lớp thợ thuyền, phu phen, nông dân sống với nhau tình nghĩa như Ba Ðờn, Tư Lê, Út Huệ, ông xẩm mù mắt nhưng không mù tim… là những tên tay sai hèn kém, vô sỉ đáng khinh như Quận công Hoàng Cao Khải cùng bè lũ Lê Hoan, Nguyễn Thân. Mỗi nhân vật một nét riêng, đại diện cho phẩm chất và tính cách của tầng lớp mình, nằm trong mối liên hệ với hình tượng trung tâm Nguyễn Sinh Côn – Nguyễn Tất Thành, góp phần soi sáng tính cách, con người vị lãnh tụ tương lai.

Không ít trang trong "Búp sen xanh" gây xúc động mạnh mẽ trong lòng người đọc, tiêu biểu như những trang viết về tình huống quẫn bách, bi thảm: Ngày giáp Tết, ông cử Sắc phải đi coi thi xa. Ở nhà, bà Loan ốm nặng, chỉ có bé Côn và đứa em mới lọt lòng khát sữa. Côn vừa phải chăm mẹ, vừa phải đi xin sữa cho em. Ngày mẹ Côn qua đời, sau khi những người xóm giềng giúp làm tang ma, Nguyễn Sinh Côn đêm đêm ôm em một mình ngồi khóc bên bàn thờ mẹ... Nhiều câu nói của các nhân vật mang tính triết lý, giáo dục sâu sắc cũng là một trong những thành công của tác phẩm.

Với mục đích ban đầu viết cho thiếu nhi nhưng sự tò mò, muốn tìm hiểu về thời thơ ấu và năm hai mươi tuổi của Bác khiến rất nhiều người lớn thuộc đủ mọi tầng lớp khác nhau từ người dân bình thường đến những trí thức, những nhà khoa học, những nhà cách mạng có tên tuổi tìm đọc. “Búp sen xanh” đã trở thành nguồn cảm hứng sáng tạo cho nhiều nghệ sĩ; là cuốn cẩm nang dạy con thành người có phẩm cách lớn của không ít bậc phụ huynh; góp phần động viên thế hệ trẻ Việt Namon> nâng cao tinh thần trách nhiệm với quốc gia, dân tộc. Lòng yêu nước, thương dân, tinh thần ham học hỏi, luôn làm việc hết mình vì nước vì dân, khiêm tốn, giản dị, chân thành… trong con người Bác, trong nhân cách Bác chính là “búp sen xanh” xanh mãi đến muôn đời.

Quỳnh Thanh