Theo khảo sát năm 2008 của Phòng Văn hóa Thông tin Thành phố, toàn Thành phố có 429 thôn, cụm, tổ dân phố, đề nghị xây 262 nhà văn hóa. Đến nay đã xây dựng được 145 nhà văn hóa, đạt 55,3% mục tiêu. Đề án có mức kinh phí hỗ trợ xây dựng từ 50 triệu đồng (năm 2009) lên 80 triệu đồng/nhà văn hóa (năm 2011); 100 triệu đồng/nhà văn hóa xây mới, xây lại (từ năm 2012 đến nay); 20 - 30 triệu đồng/nhà văn hóa tu sửa, nâng cấp, nhà bạt. Trung bình mỗi năm Thành phố đầu tư 1 tỷ đồng hỗ trợ cho các phường, xã xây dựng nhà văn hóa. Hiện nay, Phòng Văn hóa Thông tin Thành phố vẫn tiếp tục đề nghị nâng mức hỗ trợ để giúp đẩy nhanh tiến độ triển khai Đề án. Tuy nhiên, Đề án đang có nguy cơ phải kéo dài thời hạn.

Khi bước vào xây dựng và triển khai Đề án, vấn đề đầu tiên cần chuẩn bị là quỹ đất. Tại các xã ngoại thành và phường ven đô như Tân Bình, Phú Xuân, Trần Lãm..., quỹ đất dồi dào, địa phương lại quan tâm, có kế hoạch bài bản, có thêm thuận lợi là địa bàn rộng mà số thôn, tổ ít nên việc quy hoạch thuận lợi, hầu hết các xã đã hoàn thành xây dựng hệ thống nhà văn hóa. Anh Phạm Xuân Lanh, cán bộ văn hóa phường Trần Lãm chia sẻ: Học tập kinh nghiệm từ xã Phú Xuân, Đảng ủy, UBND phường đã sớm có kế hoạch tìm vị trí quy hoạch xây dựng các thiết chế văn hóa. Đảng bộ đã ban hành nghị quyết chuyên đề về triển khai thực hiện Đề án; vận động được 7 hộ gia đình ở vị trí trung tâm của các tổ không quy hoạch được đất đổi đất ra khu chung cư. Đến nay, 28/37 tổ dân phố đã xây dựng nhà văn hóa khang trang, vị trí thuận tiện, các tổ còn lại đã quy hoạch xong và dự kiến hoàn tất xây dựng vào năm 2018.

Tại các phường nội thành, quỹ đất là vướng mắc lớn nhất trong quá trình triển khai Đề án. Đất chật, người đông, số lượng tổ dân phố nhiều, trong khi mỗi nhà văn hóa theo quy định phải có diện tích ít nhất 80m² nên việc bố trí quỹ đất rất khó khăn. Phường Quang Trung có 43 tổ dân phố, UBND phường có kế hoạch xây dựng 5 nhà văn hóa và 35 nhà bạt nhưng đến nay toàn phường mới hoàn thành được 8 nhà bạt, đã quy hoạch được 5 điểm xây dựng nhà văn hóa nhưng chưa đủ điều kiện triển khai. Phường Lê Hồng Phong có 32 tổ, chia làm 6 cụm tổ và dự kiến xây 2 nhà văn hóa cho mỗi cụm. Hiện phường đã hoàn thành 4 nhà văn hóa, 1 nhà văn hóa đang xây dựng, số còn lại không bố trí được đất. Phường Bồ Xuyên có 57 tổ nhưng chỉ có 1 nhà văn hóa, không thể triển khai tiếp Đề án vì không có quỹ đất… Giải pháp vận động nhân dân đổi đất cũng rất phức tạp, khó khăn.

Song song với vấn đề quỹ đất, vấn đề kinh phí cũng làm chậm tiến độ triển khai Đề án. Theo tính toán, để xây dựng một nhà văn hóa cần ít nhất từ 300 - 500 triệu đồng. Dù trong quá trình triển khai, Phòng Văn hóa Thông tin Thành phố đã đề nghị tiếp tục nâng mức hỗ trợ nhưng vẫn chưa đủ. Vì vậy việc hoàn thành xây dựng nhà văn hóa phụ thuộc nhiều vào nguồn đóng góp từ nhân dân. Tuy nhiên, ở những phường nội thành như Quang Trung, Lê Hồng Phong, Bồ Xuyên, do các nhà văn hóa được quy hoạch ở những vị trí không thuận tiện hoặc quy hoạch theo hình thức xây dựng nhà văn hóa cụm tổ dân phố nên không được người dân đồng tình hưởng ứng, vì vậy việc huy động đóng góp kinh phí trong nhân dân khó triển khai.

Trong khi chưa xây dựng được nhà văn hóa kiên cố, đầu tư nhà bạt được đưa ra như một giải pháp tình thế. Nhà bạt đơn giản, được làm bằng các vật liệu nhẹ, dễ dàng tháo lắp, mỗi khi có nhu cầu sử dụng, có thể nhanh chóng biến một khoảng sân chơi, một khu đất mượn tạm hay vỉa hè làm nơi sinh hoạt, khi sử dụng xong có thể trả lại mặt bằng, không gian. Tuy nhiên, cán bộ văn hóa các phường phản ánh giải pháp này còn nhiều vấn đề. Trước hết là khó kiểm soát việc quản lý, bảo quản nhà bạt và các trang thiết bị khi không sử dụng. Khi cần dùng lại tốn thời gian và nhân lực dựng, tháo dỡ nên nhiều tổ dân phố không mặn mà với phương án này.

Đề án xây dựng nhà văn hóa thôn, cụm, tổ dân phố là một đề án rất đúng đắn, kịp thời. Dù phải đối mặt với nhiều nhưng với kinh nghiệm từ những kết quả bước đầu, các cấp lãnh đạo và nhân dân thành phố Thái Bình vẫn đang quyết tâm tháo gỡ khó khăn, chung tay tạo dựng diện mạo mới cho đời sống văn hóa, tinh thần của người dân Thành phố.

Mai Hiền