Tết năm nay, giá quất cảnh cao hơn mọi năm do nhiều nơi quất bị chết. Nhưng dù giá có cao, năm nào ông Bốn cũng đặt sẵn một cây quất ở xã Ðông Hòa (thành phố Thái Bình) hoặc đào ở xã Minh Tân (Ðông Hưng) để chơi tết, bởi theo ông, đào, quất quê mình có nét đẹp riêng. Giúp ông trồng cây quất vào chậu, chợt nghe tiếng lợn kêu và tiếng người rộn ràng bên hàng xóm. Ðã thành lệ, mấy gia đình trong con ngõ nhỏ này cũng tổ chức “đụng lợn” vào dịp tết, thịt lợn ngày nào cũng có nhưng ngày tết “đụng lợn” vui hơn vì ngày này con cháu đi làm ăn xa về quây quần đông đủ, vừa gắn kết tình cảm gia đình và hàng xóm với nhau, vừa giữ được truyền thống tết xưa như lời ông tâm sự. Thịt lợn được chia về các nhà, còn lại sẽ tổ chức một bữa ăn tập thể, những va chạm, xích mích thường nhật được “xí xóa”, cùng bao dự tính cho năm mới được mang ra tâm sự để những người hàng xóm hiểu nhau và sống tốt với nhau hơn. Vui nhất có lẽ là trẻ con vì sau bữa ăn chúng sẽ được xem ông gói bánh chưng. Từ 23 tháng Chạp đưa ông Táo về trời là bà Lan, vợ ông, đã đi chợ chuẩn bị lá dong, đỗ xanh, gạo nếp, khuôn gỗ, lạt… chờ hôm nay “đụng lợn” là ông sẽ gói bánh chưng. Lá dong rửa sạch, lau khô, lạt chẻ xếp gọn gàng, đậu xanh đãi vỏ cho vào nồi hấp chín rồi vo thành từng viên cỡ nửa nắm tay, gạo nếp ngâm cho thêm ít muối, thịt lợn ba chỉ cắt và ướp sẵn được bà Lan chuẩn bị kỹ càng. Riêng khâu gói bánh do chính tay ông Bốn làm. Ông ngậm lạt vào miệng, lá dong đặt vào khuôn cho vào một lớp gạo nếp, nhân thịt và đậu xanh, đổ lên trên lớp gạo nếp nữa rồi gói lại. Qua bàn tay khéo léo của ông, những chiếc bánh chưng vuông vắn dần thành hình và được xếp đầy trên mâm. Mấy đứa cháu quây quần xem ông gói bánh, đứa nào cũng háo hức vì được ông gói riêng cho một chiếc bánh chưng chéo, đứa nào thích đậu cho thêm đậu, đứa nào thích ăn thịt cho thật nhiều thịt và buộc nhiều lạt để “đánh dấu”. Màu xanh của lá dong, mùi thơm của gạo nếp cùng nhân thịt và đậu xanh hòa lẫn rồi tan trong không khí, bám chặt lấy tuổi thơ sẽ theo chúng đi suốt cuộc đời. Sau công đoạn gói là luộc bánh. Bánh chưng được xếp gọn gàng vào chiếc nồi nhôm to, đổ đầy nước và bắc lên bếp luộc chừng 9 – 10 tiếng. Bánh vớt ra phải nén cho hết nước, ông Bốn bảo có như vậy bánh mới xanh và rền. Chọn cặp bánh đẹp nhất, ông đặt lên bàn thờ tổ tiên, còn lại để chia cho con cháu, làm quà tết họ hàng và sử dụng trong ngày tết. Bây giờ cuộc sống hiện đại và tiện nghi hơn trước, với những người bận rộn chỉ cần bỏ ra 30.000 đồng là đã mua được một chiếc bánh chưng gói sẵn. Nhưng với gia đình ông Bốn và rất nhiều gia đình khác, gói bánh chưng ngày tết đã thành một tục lệ, nét sinh hoạt văn hóa gia đình được gìn giữ và duy trì.

Sau bánh chưng, món giò xào không thể thiếu được trong thực đơn ngày tết của gia đình. Không rõ giò xào có từ bao giờ nhưng món ăn này cũng dần góp mặt nhiều hơn trên mâm cỗ thay cho giò lụa, bởi giò xào kết hợp với bánh chưng, dưa hành dễ ăn và không ngán. Với nguyên liệu truyền thống là thịt mũi, tai, lưỡi lợn nên giò xào còn có tên gọi khác là giò thủ. Tùy theo khẩu vị từng gia đình muốn làm ngon, chất lượng, tăng chất đạm và giảm mỡ cho đỡ ngấy thì có thể thêm thịt chân giò, thịt ba chỉ thay cho thịt thủ. Sau khi sơ chế cẩn thận, thịt lợn được bà Lan thái con chì, ướp mì chính, nước mắm. Các nguyên liệu được đưa lên bếp để xào, đây là công đoạn quan trọng nhất, cần sự khéo léo điều chỉnh lửa của người nội trợ. Thịt được xào khô trên chảo, đảo nhanh, đều tay, lửa phải to để tránh thịt ra nước sẽ mất độ giòn. Chảo thịt chín đều, có màu vàng hơi sẫm của nước mắm ngon ngấm vào thịt. Tới khi thịt đã chín, mộc nhĩ, nấm hương được cho vào đảo đều. Cuối cùng, trước khi bắc ra khỏi bếp, bà Lan không quên thêm hạt tiêu để giò dậy mùi thơm đặc trưng. Trong chiếc chảo nhôm, những miếng thịt lợn quyện đều cùng màu nâu của mộc nhĩ, màu vàng của nấm hương, dậy mùi thơm hạt tiêu, nước mắm Diêm Ðiền… Thịt từ chiếc chảo nóng được đổ vào lá chuối đã được chuẩn bị sẵn. Những chiếc lá chuối được ông Bốn rửa sạch đã hơ qua lửa cho khô nước và mềm dùng để gói giò. Theo giải thích của ông, để miếng giò khi ăn sẽ thơm và giữ được vị phải dùng lá chuối để gói, những chiếc khuôn inox bán sẵn trên thị trường chỉ tiện lợi chứ không giữ được vị ngon của giò xào. Những chiếc giò gói xong được ngâm qua nước lạnh để tạo lớp màng đông bên ngoài, sau đó đưa vào ngăn mát tủ lạnh khoảng 2 tiếng là giò đông.

Ngoài ngõ rộn ràng tiếng trẻ đón mẹ đi chợ về, ông Bốn rót thêm chén trà nóng cho tôi và bảo: Quét dọn sân vườn, lau chùi bàn ghế, quét vôi tường cũ, trang hoàng nhà cửa đã được làm từ mấy hôm trước, riêng việc đi chợ chuẩn bị hoa và bày mâm ngũ quả là “nhiệm vụ” dành hết cho con gái, con dâu. Các chị đi chợ cố tìm mua cho được một nải chuối xanh đẹp và đều quả, thêm quả bưởi to, chín vàng còn nguyên cuống có vài chiếc lá, không thể thiếu vài quả cam, quất vàng, ớt đỏ, táo xanh… Mảnh sân nhỏ trước nhà bừng lên màu hồng của hoa ly, màu vàng của cúc, mùi thơm của bưởi, cam, chuối… Qua bàn tay khéo léo của các chị, từng loại quả được “tắm” qua nước mưa, để ráo, xếp lên chiếc mâm bồng, đầu tiên là nải chuối xanh, rồi đến bưởi vàng cùng cam, quất, ớt… xen kẽ thêm mấy bông hoa hồng nhỏ. Khi mâm ngũ quả đã thành, các chị đặt lên, ngắm nghía, chỉnh sửa cho thật ưng ý rồi mới đặt lên bàn thờ. Thành thị hay thôn quê, nhà có điều kiện hay nghèo khó, ngày tết không thể thiếu mâm ngũ quả, cặp bánh chưng, bình hoa, bánh mứt, đêm 30 thế nào cũng phải có một đĩa gà nguyên con bày trên bàn thờ tổ tiên nghi ngút khói hương, gửi gắm ước vọng bình an, mong muốn tổ tiên phù hộ cho gia đình trong năm mới có cuộc sống đủ đầy, sung túc. Anh con trai làm nghề sửa xe máy, quanh năm tất bật cũng cố thu xếp làm cho sớm để về giúp vợ trồng mấy chậu cúc vàng trước sân và trang trí đèn nháy lên cây quất cảnh bố mua hồi sáng.

Mùi thơm tỏa ra từ nồi bánh chưng, mùi nhang thoang thoảng trong làn mưa xuân, ánh đèn nhấp nháy, tiếng nhạc xuân dập dìu, tiếng nói cười sum vầy, đoàn tụ. Chiều cuối năm, tết đã về ngoài ngõ.

Cuộc sống hiện đại dẫn đến đổi thay những nếp sinh hoạt cũ khiến cho không khí tết truyền thống khác xưa. Giờ đây, với nhiều người, vào siêu thị hay qua chợ mua sắm một lúc là có tết. Nhưng vẫn còn nhiều gia đình đang nỗ lực gìn giữ những phong tục xưa. Với họ, đó là niềm vui, sự chia sẻ, để các thành viên trong gia đình, hàng xóm thêm gắn kết với nhau hơn, bởi mỗi phong tục tết từ xưa để lại đều gắn với bài học làm người.

Bảo Minh