Theo cứ liệu lịch sử và lời kể của các cụ cao niên trong làng Bích Du, tướng quân Phạm Ngũ Lão - người được thờ phụng tại đền Hét, nhờ lập được nhiều chiến công trong cuộc chiến chống quân xâm lược Nguyên - Mông nên được vua Trần sủng ái phong làm Ðiện súy Thượng tướng quân, giao cho thống lĩnh ba quân trấn ải miền duyên hải bảo vệ cửa ngõ vùng biên giới Ðông Bắc. Nhận thấy cửa biển Ðại Toàn (nay là cửa biển Diêm Ðiền) có thế long giáng, hổ vờn, ông đã chọn làm nơi đóng đồn, dựng trại huấn luyện binh sĩ. Khi tướng quân mất, nơi ông đóng quân (làng Bích Du ngày nay) được nhân dân địa phương xây đền thờ phụng. Thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, đền Hét là địa điểm tập kết liên lạc và họp bàn kháng chiến của tổ chức cách mạng, dân quân du kích và bộ đội chủ lực. Trong trận càn Mercure (từ ngày 27 đến ngày 30/3/1952), hàng trăm cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 48, Ðại đoàn 320 đã chiến đấu ngoan cường, anh dũng hy sinh tại đây. Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đền là nơi tập trung dân quân, du kích tuần tra, canh gác và là địa điểm cất giữ vũ khí phục vụ nhiệm vụ quân sự, quốc phòng. Với những giá trị lịch sử to lớn, năm 1993, Bộ Văn hóa Thông tin, nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã cấp Bằng công nhận đền Hét là di tích lịch sử cấp quốc gia.

Ông Phạm Ðức Lân, thành viên Ban Quản lý di tích đền Hét cho biết: Nét đặc sắc nhất trong lễ hội đền Hét hiếm có vùng quê nào trong tỉnh có được là thi vật cầu. Ðây là trò chơi do tướng quân  Phạm Ngũ Lão sáng tạo ra để rèn luyện sức khỏe cho binh sĩ. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, trò chơi vật cầu vẫn được nhân dân địa phương lưu truyền nguyên bản đến hôm nay. Ðể tham dự trò chơi này, 3 thôn trong làng Bích Du sẽ cử ra 18 người chơi, là những trai tráng khỏe mạnh. 18 người chơi chia thành 2 bên: bên tả và bên hữu, mỗi bên 1 tướng 8 quân. Người được chọn làm tướng là người không những khỏe mạnh mà phải có đức hạnh, gia đình văn hóa. Trước khi bắt đầu trò chơi, 18 người chơi vào đền thắp hương tế thánh sau đó mới ra sân thi đấu. Sân cầu là bãi cát, quả cầu là củ chuối hột lâu năm, nặng 8kg, được gọt tròn, nhẵn, đặt ở giữa sân. Khoảng cách từ vị trí quả cầu đến mỗi chiếc bồ (miệng rộng 80cm) ở cuối mỗi sân là 8m. Khi cuộc vật cầu bắt đầu, người chơi bằng sức khỏe, sự nhanh nhẹn, khéo léo giành lấy quả cầu đem về bồ của mình. Sau 1 tiếng, đội nào đưa được cầu vào bồ của mình nhiều lần đội đó sẽ thắng cuộc. Nếu hai đội hòa nhau sẽ phân thắng bại bằng việc ném cầu giống như đá luân lưu trong bóng đá. Với ý nghĩa tâm linh, những ai đưa được quả cầu vào bồ năm đó gia đình đầm ấm, vui vẻ, mọi việc suôn sẻ, thuận lợi nên người chơi tham gia rất nhiệt tình.

Bên cạnh vật cầu, vật đô cũng là một nội dung quan trọng trong phần hội tại lễ hội đền Hét đầu xuân. Trước đây chỉ có trai làng tham gia nhưng những năm gần đây nhờ công tác tuyên truyền rộng rãi, nhiều đô vật từ khắp các tỉnh, thành phố như Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương cũng về tham dự. Sau khi cân trọng lượng cơ thể để phân loại hạng cân thi đấu, các đô vật sẽ thi đấu vòng loại rồi vào thi chung kết. Các trận đấu đều diễn ra trong không khí tưng bừng, sự cổ vũ nhiệt thành của khán giả là những người đi dự hội.

Là lễ hội cấp thôn làng, thời gian tổ chức không dài song mỗi năm lễ hội đền Hét luôn thu hút từ 7.000 - 8.000 lượt du khách trong và ngoài tỉnh tham dự. Ðây thực sự là một lễ hội hiếm có của tỉnh còn nguyên những giá trị của hội làng truyền thống.

Vũ Hường