Ngay từ khi còn nhỏ, anh Toàn đã đam mê nghệ thuật kiến trúc chạm khắc gỗ truyền thống. Sau khi học xong trung học phổ thông, anh đã xin bố mẹ cho đi học nghề tại làng mộc cổ truyền xã Chàng Sơn, huyện Thạch Thất, Hà Nội. Ðây là làng nghề truyền thống từ rất lâu đời, nổi tiếng với nghề mộc. Những năm học nghề tại đây, anh Toàn luôn các nghệ nhân trong làng từ các thao tác đơn giản như cưa, đục họng cột, bào hay khó hơn là chạm các hoa văn họa tiết, đồng thời tìm hiểu, nghiên cứu về kiến trúc nhà gỗ cổ của Việt Nam. Qua mấy năm vất vả học nghề, với năng khiếu chạm khắc gỗ, anh Toàn đã trở thành thợ lành nghề. Năm 1989, anh quyết định mở xưởng sản xuất đồ gỗ tại nhà với 10 lao động ban đầu, chuyên sâu vào cất dựng những ngôi nhà gỗ kiến trúc cổ, trùng tu, tôn tạo các di tích lịch sử như đền, chùa.

Ðền A Sào là một trong những công trình do chính anh Toàn thiết kế và tổ chức phục dựng. Tọa lạc bên bờ sông Hóa, đền A Sào là nơi gắn liền với sự tích Hưng Ðạo Vương cưỡi voi dẫn quân đi đánh giặc Nguyên Mông. Ðây là di tích lưu giữ nhiều giá trị lịch sử về vương triều nhà Trần với chiến tích lẫy lừng 3 lần đại thắng quân xâm lược Nguyên Mông. Năm 2011, đền A Sào được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Theo anh Toàn, phục dựng đền A Sào không phải là công việc dễ dàng, ngoài vấn đề tay nghề còn đòi hỏi phải giàu vốn kiến thức về lịch sử, đặc biệt là về kiến trúc thời Lý, Trần. Ðền A Sào được thiết kế theo lối chữ đinh, với hình ảnh quen thuộc của đền chùa Bắc Bộ là góc đao, bờ guột, hệ chồng rường, bảy chịu lực…, với hai tầng, tám mái có độ chính xác cao. Toàn bộ kết cấu và chi tiết được liên kết với nhau bằng mộng, không nhìn thấy khe hở. Nổi bật chính giữa là gian bái đường với bốn cột cái chính có đường kính 600mm chịu lực chính, tạo nên sự bề thế, uy nghiêm cho ngôi đền, thể hiện cho các vị tướng trụ cột của vương triều Trần như Trần Quốc Tuấn, Trần Quang Khải… Nghệ thuật chạm khắc trong kiến trúc của ngôi đền cũng là sự chọn lọc các giá trị nghệ thuật thời Lý, Trần như hình tượng hỏa mây đục theo thế “đùi bò” ở trên chồng hình tượng rồng 4 móng, hay hình tượng hỏa mây vươn lên sắc nhọn thể hiện sự oai hùng của hào khí Ðông A…

Ngoài đền A Sào, anh Nguyễn Khánh Toàn còn thiết kế và phục dựng nhiều di tích, kiến trúc nhà gỗ cổ có giá trị về lịch sử, văn hóa như chùa Ðồng Ðại (xã Ðồng Thanh, huyện Vũ Thư), chùa Ðông Các (Ðông Hưng)… Cũng từ các công trình này, tên tuổi của anh Toàn được nhiều người trong và ngoài tỉnh biết đến. Họ tìm đến anh để thuê thiết kế và phục dựng các ngôi nhà gỗ cổ, nhà thờ họ, các di tích lịch sử văn hóa... Hiện nay, anh Toàn có hai cơ sở sản xuất kinh doanh, chế biến gỗ tại xã Vũ Chính (thành phố Thái Bình), tạo việc làm cho gần 100 lao động với thu nhập bình quân từ 8 - 9 triệu đồng/người/tháng. Không chỉ quan tâm tới hoạt động sản xuất kinh doanh, cơ sở chế biến gỗ của anh còn đào tạo nghề cho hàng chục lao động địa phương, giúp họ có việc làm ổn định. Ngoài ra, anh còn tích cực tham gia xây dựng nông thôn mới với số tiền ủng hộ trong năm 2014 là 300 triệu đồng.

Trần Tuấn