Phường múa rối nước Nguyên Xá gồm 18 thành viên, hoạt động theo phương thức tự thu tự chi, tự quản lý, điều hành và duy trì hoạt động. Những năm qua, nhằm duy trì và phát huy loại hình nghệ thuật văn hóa phi vật thể đặc sắc của quê hương này, phường múa rối nước Nguyên Xá luôn được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch quan tâm, hỗ trợ kinh phí bổ sung, nâng cấp về cơ sở vật chất và trang thiết bị, được UBND huyện Đông Hưng, xã Nguyên Xá tạo điều kiện giúp đỡ hoạt động. Để có nơi biểu diễn, năm 2000, phường múa rối nước Nguyên Xá được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đầu tư 70 triệu đồng xây dựng hồ múa rối tại xã. Năm 2003, được sự tài trợ từ Quỹ Ford, phường múa rối nước Nguyên Xá đã xây thủy đình trên hồ rối và có kinh phí làm mới bộ quân rối cho các tích trò phường thường biểu diễn.

Tuy nhiên, theo sự chảy trôi của thời gian và biến động của lịch sử, thời hội nhập, công nghệ thông tin phát triển, số lượng buổi diễn giảm, phường múa rối nước Nguyên Xá đang gặp khó khăn trong việc làm quân rối mới và đào tạo đội ngũ nhân lực kế cận. Theo ông Nguyễn Bá Thắng, Phó Trưởng phường múa rối nước Nguyên Xá, trong kho đựng quân rối của phường múa rối nước Nguyên Xá hiện nay có khoảng 300 quân rối nhưng gần một nửa bị mối mọt nên không dùng được. Phường đã sử dụng nhiều biện pháp chống mối mọt cho các con rối nhưng hiệu quả không cao. Những quân rối phường đang dùng biểu diễn phần lớn được làm từ năm 2003, nhiều quân bị mục, xước sơn. Có mong muốn làm bộ quân rối mới nhưng trung bình một quân rối mới có giá 800 nghìn đồng, làm mới bộ quân rối cho 14 tích trò phường thường diễn phải mất gần 100 triệu đồng. Với một phường rối địa phương, số lượt biểu diễn trong năm ít, việc đầu tư kinh phí làm quân rối mới là vô cùng khó khăn.

Cũng theo ông Nguyễn bá Thắng, mỗi năm phường múa rối nước Nguyên Xá đi biểu diễn 40 buổi nhưng trong đó 30 buổi diễn tại Bảo tàng dân tộc học với ngày công khoảng hơn 100 nghìn đồng/ngày. Nguyên Xá là xã đa nghề, ngày công lao động khá cao, một ngày công đi múa rối như vậy là thấp. Nếu sau mỗi chuyến đi, phường trích số tiền lớn để bảo tồn, làm quân rối mới thì công diễn của anh chị em sẽ thấp hơn nữa, không động viên được anh chị em đi diễn. Để có kinh phí tiếp tục hoạt động, sửa chữa quân rối cũ và làm mới những quân rối bị hỏng, bên cạnh việc biểu diễn khi có yêu cầu từ Bảo tàng dân tộc học, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND huyện Đông Hưng, xã Nguyên Xá, phường thường đi diễn theo hợp đồng tại các thôn, xã. Song số lượng những buổi diễn như vậy mỗi năm chỉ “đếm trên đầu ngón tay”. Chính vì thế, dù biết Đoàn múa rối Trung ương diễn 100 buổi đã thay quân mới để bảo đảm tính sinh động cho quân rối song quân rối của phường múa rối nước Nguyên Xá trải qua mấy trăm buổi diễn vẫn chưa thể làm mới mà xác định là hỏng đâu sửa đấy, thiếu đâu bổ sung đấy. Quân rối cũ khiến các trò, tích trò biểu diễn cũng kém bắt mắt hơn. Bên cạnh đó, không có kinh phí để làm thêm quân rối mới nên nhiều tích trò xưa của phường rối nước Nguyên Xá ông Thắng vẫn nhớ song không thể truyền dạy cho các diễn viên trẻ, dẫn đến nhiều trò đang bị mai một.

Cùng với khó khăn trong việc làm quân rối mới, một khó khăn lớn của phường múa rối nước Nguyên Xá hiện nay là đội ngũ nhạc công tuổi cao, khó tìm lực lượng trẻ kế cận, thay thế. Ông Nguyễn Bá Thắng cho biết: Hiện nay, phường múa rối nước Nguyên Xá có 8 nhạc công. Mọi người vẫn nói vui với nhau ban nhạc của phường là “ban nhạc cổ” vì hầu hết các nhạc công đều đã ở độ tuổi ngoài 70. Để lưu giữ văn hóa truyền thống cha ông để lại, các nhạc công trong phường có ý tìm người truyền nghề. Tuy nhiên, một phần do năng khiếu, một phần do kinh phí của các buổi biểu diễn thấp, số buổi biểu diễn dưới thôn làng thưa thớt nên người trẻ không hào hứng tham gia.

Đem thực tế hoạt động của phường múa rối nước Nguyên Xá trao đổi với ông Lại Thành Kiên, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Đông Hưng, chúng tôi được biết: Nhận thức rõ tầm quan trọng của công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể tại địa phương đặc biệt là nghệ thuật múa rối nước Nguyên Xá, trước những khó khăn phường múa rối nước Nguyên Xá đang gặp phải, huyện đã yêu cầu UBND xã Nguyên Xá xây dựng dự án hỗ trợ phường múa rối nước Nguyên Xá hoạt động. Song do khó khăn về kinh phí nên sự quan tâm mới chỉ dừng ở mức động viên, giúp đỡ các thành viên lâu năm trong phường xây dựng hồ sơ trình Chính phủ công nhận danh hiệu nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể và động viên, khích lệ các thành viên trong phường khắc phục khó khăn, tiếp tục bảo tồn nghệ thuật truyền thống của quê hương.

Chèo làng Khuốc (xã Phong Châu, huyện Đông Hưng) cùng với múa rối nước  Nguyên Xá là những món đặc sản văn hóa tinh thần nổi tiếng của người Thái Bình. Tuy nhiên, càng ngày món đặc sản bổ ích cho tâm hồn con người ấy càng ít người được thưởng thức. Để duy trì và phát triển, múa rối nước Nguyên Xá đang cần được quan tâm, đầu tư, hỗ trợ từ các cấp, các ngành, các tổ chức, cá nhân.

Vũ Hường