Vinh dự và trách nhiệm

Ông Nguyễn Bá Thắng (xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng) là 1 trong 5 nghệ nhân được trao tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú trong loại hình múa rối nước. Là thành viên phường rối nước Nguyên Xá từ năm 1975, nghệ nhân Nguyễn Bá Thắng có 40 năm hoạt động liên tục, thường xuyên đi biểu diễn phục vụ nhân dân trong tỉnh. Ông đã đạt nhiều huy chương vàng trong các hội diễn múa rối nước toàn quốc, là người sáng tạo thêm nhiều trò mới cho múa rối nước Nguyên Xá và cũng là người trực tiếp truyền dạy múa rối nước cho hầu hết các diễn viên trẻ trong phường hiện nay. Phấn khởi, vui mừng, biết ơn sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, nghệ nhân Nguyễn Bá Thắng xúc động cho biết: Năm nay tôi 71 tuổi, cuộc sống nói chung cũng tạm ổn. Còn chút thời gian cuối đời, tôi dự định sẽ viết lại kịch bản, vẽ lại cách điều khiển máy móc, quân trò của múa rối nước Nguyên Xá nhằm lưu giữ lại bằng văn bản cách biểu diễn các tích trò cho thế hệ sau. Bên cạnh đó, tôi sẽ tiếp tục truyền dạy miễn phí cho những ai có nhu cầu học múa rối nước, cố gắng nghiên cứu để phục dựng lại một số tích trò của phường múa rối nước Nguyên Xá đã bị thất truyền như lọng cụp xòe, leo thang, rồng hành mã, sa cầu ngã ngựa...

Cùng với múa rối nước Nguyên Xá, múa giáo cờ giáo quạt ở làng Thượng Liệt (xã Đông Tân, huyện Đông Hưng) cũng là loại hình có nhiều nghệ nhân được phong tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú. Đây là điệu múa cổ, ra đời từ thời nhà Trần, chỉ duy nhất có ở làng Thượng Liệt, thường được biểu diễn mỗi khi làng tổ chức lễ hội. Nghệ nhân Nguyễn Thị Thơi, 83 tuổi, học múa giáo cờ giáo quạt từ khi còn là một cô bé 12 tuổi. Đất nước có chiến tranh, điệu múa bị thất truyền. Hòa bình lập lại, bà Thơi cùng nhiều phụ nữ trong làng đã cố công khôi phục, truyền dạy điệu múa cho thế hệ trẻ trong làng. Nghệ nhân Nguyễn Thị Thơi chia sẻ: Tôi không nhớ mình đã dạy múa giáo cờ giáo quạt cho bao nhiêu con gái trong làng Thượng Liệt, tôi làm công việc này chỉ với mong muốn duy nhất là bảo tồn tục lệ của cha ông để lại, gìn giữ nét văn hóa truyền thống của quê hương. Được nhận danh hiệu nghệ nhân, tôi cảm thấy rất phấn khởi, tự hào, bản thân tự nhủ còn sức còn nhớ, còn múa được thì cố gắng truyền dạy cho thế hệ trẻ nhằm lưu giữ điệu múa cổ truyền của quê hương, làm tròn trách nhiệm với các bậc tiền nhân.

Cần được quan tâm

Theo Nghị định số 62/2014/NĐ-CP của Chính phủ quy định về xét tặng danh hiệu nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể, danh hiệu nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể được xét chọn, trao tặng cho những cá nhân có đủ phẩm chất đạo đức, có tài năng nghề nghiệp đặc biệt xuất sắc, đang nắm giữ, truyền dạy, có cống hiến to lớn, tiêu biểu cho sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể ở các lĩnh vực: tiếng nói, chữ viết; ngữ văn dân gian; nghệ thuật trình diễn dân gian; tập quán xã hội và tín ngưỡng; lễ hội truyền thống; tri thức dân gian. Trong số 13 nghệ nhân ưu tú của tỉnh được phong tặng đợt này có 5 nghệ nhân loại hình múa rối nước, 5 nghệ nhân loại hình múa giáo cờ giáo quạt, 2 nghệ nhân loại hình hát chèo, 1 nghệ nhân thực hành nghi lễ chầu văn. Đây đều là những cá nhân có tài năng nghệ thuật, có nhiều đóng góp trong việc bảo tồn văn hóa phi vật thể tại địa phương, có nhiệt huyết trong việc gìn giữ nét văn hóa đặc sắc của quê hương.

Tuy nhiên, phần thưởng đến với các nghệ nhân quá muộn. Nghệ nhân chèo làng Khuốc - Hà Quang Ngạn (xã Phong Châu, huyện Đông Hưng) vừa qua đời trong những ngày chờ nhận danh hiệu. Hiện nay có 2/12 nghệ nhân còn sống là nghệ nhân Nguyễn Hữu Ngữ (nghệ nhân múa rối nước Nguyên Xá) và nghệ nhân Nguyễn Thị Vin (nghệ nhân múa giáo cờ giáo quạt Thượng Liệt) đã qua tuổi 90, 7/12 nghệ nhân đã ở tuổi ngoài 80. Hơn một tháng sau khi Chủ tịch nước có quyết định công nhận nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể, đến nay, các nghệ nhân ưu tú của tỉnh vẫn chủ yếu biết thông tin qua việc nhờ con cháu xem trên mạng internet. Trao đổi với chúng tôi về vấn đề này, ông Phạm Văn Hóa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: Sau khi phối hợp với chính quyền các địa phương, thẩm định, hướng dẫn các cá nhân lập hồ sơ, xét chọn gửi hội đồng cấp nhà nước công nhận 13 nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể, hiện tại, Sở đã xây dựng tờ trình trình UBND tỉnh tổ chức trao tặng danh hiệu cho các nghệ nhân vào quý I năm 2016.

Vinh dự khi được phong tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú - đó là tâm sự chung của các nghệ nhân. Tùy theo sức khỏe, năng lực của mình, mỗi nghệ nhân đã và đang cố gắng gìn giữ, bảo tồn văn hóa phi vật thể của quê hương. Nhưng những "báu vật nhân văn sống" (theo cách gọi của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc UNESCO), những "người giữ lửa" cho di sản văn hóa phi vật thể giờ đây hầu hết đã ở tuổi xế chiều, không có nhiều thời gian để chờ đợi. Nếu không sớm có giải pháp lưu giữ, hỗ trợ truyền dạy kiến thức của các nghệ nhân thì việc các cụ đem kho báu sang thế giới bên kia là điều dễ hiểu. Đã đến lúc, các cấp chính quyền, nhất là ngành văn hóa cần có kế hoạch vinh danh, động viên kịp thời các nghệ nhân, khai thác vốn quý mà các nghệ nhân đang nắm giữ để có kế hoạch bảo tồn, đồng thời hỗ trợ các nghệ nhân truyền dạy tinh hoa văn hóa phi vật thể của quê hương cho các thế hệ sau.

Vũ Hường