Năm 1955, sau khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp hoàn toàn thắng lợi, bước vào thời kỳ xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc và kháng chiến chống Mỹ cứu nước, giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, ngành Văn hóa Thái Bình được thành lập. Khi đó, công tác bảo tồn, bảo tàng (BTBT) nằm trong Phòng Văn hóa quần chúng, chủ yếu là tiếp nhận, sưu tầm các tài liệu, hiện vật, phim ảnh, phản ánh tội ác của bọn thực dân phong kiến, lịch sử kháng chiến, sản xuất, văn hóa xã hội của tỉnh. Năm 1959, Bộ Văn hóa thành lập Vụ Bảo tồn Bảo tàng, hầu hết các tỉnh cũng thành lập Phòng Bảo tồn Bảo tàng, riêng Thái Bình việc thành lập Phòng Bảo tồn Bảo tàng muộn hơn vào năm 1965. Trong những năm chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ diễn ra ác liệt ở miền Bắc (1965 - 1972), thực hiện chỉ đạo của Tỉnh ủy, Ủy ban Hành chính tỉnh, cán bộ BTBT đã cùng cán bộ ngành Văn hóa hướng về cơ sở, vừa sản xuất phục vụ chiến đấu, vừa sưu tầm những tài liệu, hiện vật, phản ánh lịch sử sôi động của quân và dân Thái Bình. Hàng nghìn tài liệu quý hiếm đã được đơn vị sưu tầm; các di tích quan trọng của tỉnh như chùa Keo, đình An Cố, Khu lưu niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh, Khu lưu niệm Bác Hồ được Tỉnh ủy, Ủy ban Hành chính tỉnh quan tâm xây dựng, bảo tồn và phát huy tác dụng. Sau giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, mặc dù nền kinh tế còn muôn vàn khó khăn song hoạt động BTBT vẫn tăng cường công tác sưu tầm hiện vật, tư liệu, tổ chức những đợt trưng bày tuyên truyền rộng khắp phục vụ quần chúng nhân dân. Trong khó khăn, cán bộ BTBT đã hướng về cơ sở, sâu sát quần chúng nhân dân và được nhân dân giúp đỡ trong việc sưu tầm hiện vật. Trong thời gian này, một số cuộc trưng bày lớn vẫn được tổ chức, việc xây dựng nhà Bảo tàng tỉnh được xúc tiến, nhiều di tích lịch sử văn hóa đã được nghiên cứu xếp hạng cấp quốc gia. Nhiều di tích lớn đã được trùng tu, sửa chữa như chùa Keo, đình An Cố, đình chùa La Vân, đền Đồng Bằng, đền Tiên La. Đặc biệt, di tích khảo cổ Tam Đường, xã Tiến Đức, huyện Hưng Hà đã được khai quật hai lần (1978, 1980) và nhiều đợt thám sát sau đó. Đây cũng là thời kỳ Bảo tàng tỉnh tập trung xây dựng hệ thống nhà truyền thống cơ sở tại các xã, đơn vị, trường học với tổng số trên 30 nhà truyền thống trong toàn tỉnh. Hòa nhập với tình hình phát triển văn hóa xã hội của tỉnh, sự nghiệp Bảo tàng cũng đã đạt được những thành tựu trên nhiều lĩnh vực sưu tầm, kiểm kê, bảo quản, trưng bày...

Năm 2000, Tỉnh ủy, UBND tỉnh phê duyệt đề án cải tạo và tiếp tục xây dựng hoàn chỉnh nhà Bảo tàng tỉnh. Đầu năm 2003, nhà Bảo tàng tỉnh đã chính thức đi vào hoạt động. Bảo tàng đã liên tục mở cửa phục vụ quần chúng nhân dân trong và ngoài tỉnh. Bình quân mỗi năm có hơn 20.000 lượt khách tham quan. Số lượng hiện vật sưu tầm hoặc do các tổ chức và cá nhân hiến tặng ngày càng tăng. Đây cũng là thời kỳ Bảo tàng tỉnh khẳng định vai trò, chức năng bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn tỉnh. Các dự án xây dựng đền Trần, đền Tiên La, đình Ngừ... (Hưng Hà), tu bổ chùa Keo (Vũ Thư) đã được khởi công xây dựng. Đặc biệt, dự án xây dựng đền Trần, bảo tồn các ngôi mộ vua Trần ở Tiến Đức, Hưng Hà đã khẳng định được vị thế của Bảo tàng tỉnh trong công tác tham mưu nghiên cứu, xếp hạng, tu bổ tôn tạo, tuyên truyền về di tích lịch sử văn hóa. Cùng với hoạt động BTBT, Bảo tàng tỉnh tích cực tổ chức thực hiện nhiệm vụ củng cố và xây dựng các nhà truyền thống, nhà lưu niệm ở cơ sở; xây dựng, kết nối mạng lưới nhà truyền thống cơ sở với hoạt động của Bảo tàng tỉnh; đưa di sản về với cộng đồng, cơ sở, học đường. Đến nay, 12 nhà truyền thống, nhà lưu niệm trong tỉnh đã được củng cố, khôi phục, xây dựng đưa vào hoạt động; Bảo tàng tỉnh cũng phối hợp với các địa phương, cơ quan, đơn vị tổ chức các cuộc trưng bày lưu động, tuyên truyền, vận động, bố trí học sinh, các tổ chức xã hội ở địa phương đến tham quan, học tập đồng thời mở rộng quan hệ với các bảo tàng cấp tỉnh, các bảo tàng và cơ quan chuyên ngành trung ương và các tổ chức xã hội trong tỉnh để thực hiện những nhiệm vụ như: sưu tầm, hiến tặng hiện vật, trưng bày tuyên truyền, phục chế bảo quản, tu sửa chữa, bảo tồn hiện vật, khai quật khảo cổ... Điển hình như thực hiện thành công dự án phục chế hiện vật gỗ thế kỷ XVII - XIX bằng nguồn kinh phí tài trợ của Đại sứ quán Hoa Kỳ (2012); trưng bày chuyên đề "Quân dân đồng bằng sông Hồng trong sự nghiệp đấu tranh chống xâm lược, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc"; "Biển, đảo và người chiến sĩ hải quân"; sưu tầm các hiện vật về Đại tướng Hoàng Văn Thái; khai quật di tích Hành cung Lỗ Giang...

Chặng đường hơn 60 năm hình thành và phát triển, trong đó có 30 năm xây dựng và trưởng thành, đặc biệt là thời kỳ đổi mới, hội nhập và phát triển của đất nước, Bảo tàng tỉnh đã có những đóng góp đáng kể trong sự nghiệp bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của tỉnh, góp phần xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trên quê hương Thái Bình. Bảo tàng tỉnh đã vinh dự hai lần được đón nhận Bằng khen của Chính phủ (năm 1980, 2014) về thành tích góp phần vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cùng nhiều phần thưởng cao quý khác.

Phát huy truyền thống 30 năm đoàn kết xây dựng và trưởng thành, thời gian tới, Bảo tàng tỉnh tập trung đẩy mạnh nghiên cứu, sưu tầm các tài liệu, hiện vật, hình ảnh bổ sung cho kho cơ sở theo đề cương sưu tầm, đặc biệt là thời kỳ kháng chiến (1925 - 1975) và thời kỳ đổi mới (1986 đến nay); tích cực phối hợp với các cơ quan trung ương tiến hành khai quật khảo cổ, khai thác, sử dụng nguồn hiện vật qua các đợt khai quật khảo cổ; phối hợp với các tổ chức, cá nhân trong và ngoài tỉnh làm tốt công tác hiến tặng hiện vật cho Bảo tàng; áp dụng khoa học công nghệ thông tin trong công tác kiểm kê khoa học đối với các tài liệu, hình ảnh, hiện vật phục vụ công tác nghiên cứu, trưng bày và yêu cầu của khách tham quan, thực hiện dự án phục chế, tu sửa các hiện vật tại các khu lưu niệm. Bên cạnh đó, đơn vị tích cực phối hợp với các tổ chức, cá nhân, cơ quan, đơn vị trong công tác trưng bày, tuyên truyền, giáo dục phục vụ, giới thiệu trưng bày trong đó chú trọng hoạt động đổi mới công tác trưng bày lưu động, xây dựng nhà lưu niệm, nhà truyền thống cơ sở, đáp ứng yêu cầu của các cơ quan, đơn vị, trường học, xã, phường, thị trấn; trưng bày chuyên đề tại Bảo tàng phục vụ quần chúng nhân dân, đưa di sản đến với cộng đồng. Đẩy mạnh liên kết đầu tư xây dựng, trưng bày, giới thiệu, tổ chức các hoạt động trình diễn văn nghệ dân gian, nghề thủ công truyền thống các di sản văn hóa nông nghiệp, nông dân, nông thôn Thái Bình trong khuôn viên Bảo tàng tỉnh. Trên cơ sở đó, thu hút các nguồn đầu tư và khách du lịch trong và ngoài tỉnh, khách quốc tế đến với Bảo tàng.

Vũ Đức Thơm
(Giám đốc Bảo tàng tỉnh Thái Bình)