Người dân làng Ðào Ðộng vẫn còn lưu truyền những câu chuyện về quê quán, danh tài, đức độ của tướng quân Ðiện súy Phạm Ngũ Lão. Những địa danh từng gắn với việc đồn trú của ông như đống Lá cờ, đống Tiên hình, đường Voi phục, đống Sành, đường Mũi gươm…, tất cả đều nằm dọc sông Ðồng Bằng (một nhánh bắt nguồn từ sông Ðào Ðộng chảy về Hệ, Thụy Ninh ngày nay). Ðông các Ðại học sĩ Thượng thư bộ Lại Nguyễn Bính ghi rằng: Trần Hưng Ðạo đã vào vãn cảnh đền vua cha Bát Hải (đền Ðồng Bằng) và Phạm Ngũ Lão có đề thơ lưu bút tại đền. Bài thơ của ông được khắc trên cuốn thư treo trang trọng tại cung đệ nhị, bài thơ thất ngôn tứ tuyệt như sau:

“Xuân nhật tảo di hoa ảnh mộng

Thu phong viễn tống hạc thanh lai

Lưu quang điện hạ thiên tùng thụ

Quả thịnh thần tiên nhất thủ tài”

Theo các nguồn sử liệu và thực tiễn địa hình, địa bàn Ðào Ðộng là vùng thổ nhưỡng được bồi tụ phù sa của các con sông trong đó sông Ðào Ðộng đóng vai trò cầu nối lưu thủy của các sông phía Bắc là sông Hóa nối với sông Luộc rồi đổ về sông Hồng ngược lên kinh thành Thăng Long. Phía Ðông Nam là sông Diêm Hộ nối với cửa biển Ðại Toàn, đây quả là vùng chiến lược quân sự quan trọng được các vương triều đặc biệt chú ý, trong đó quân đội nhà Trần hết sức chú trọng đồn binh. Ðịa danh Ðào Ðộng xuất hiện chắc chắn từ lâu đời, trước khi có triều Lý, khoảng thời gian bao lâu chưa có cứ liệu nào chứng minh, chỉ biết rằng, thời nhà Lý (1010) đã có câu: “Ðào Ðộng, Lộng Khê, Tô Ðê, A Sào, Lý triều tứ cố cảnh”. Theo bản thần tích đền Ðồng Bằng thì vùng Ðào Ðộng được Vĩnh công Bát hải Ðại vương (danh thần được thờ tại đền Ðồng Bằng) khi đi đánh giặc về đóng quân tại Ðào Ðộng rồi huy động quân sĩ khai khẩn công điền, miễn thuế cho dân… Hiện nay, ở Ðào Ðộng vẫn còn cánh đồng “Quan Ðiền”, tương truyền đây là số công điền của Vĩnh công Bát hải Ðại vương chiêu dân khai phá và ruộng “Quan Ðiền” này đã được bia Chính Hòa trong chùa Hưng Phúc (xã An Lễ) ghi chép.

Dân gian truyền lại rằng: Vua Hùng thứ 18 không con trai nối dõi nên buồn bã, đau yếu khiến cho trăm quan triều đình lo lắng. Lúc ấy, nhiều thế lực nhòm ngó ngai vàng Lạc Việt. Thục Vương, phụ thân của Thục Phán cũng mưu toan chiếm ngôi. Chuyện kể rằng: Khi Mỵ Nương đến tuổi lấy chồng, nhan sắc tuyệt vời, phong tư đoan chính, Thục Vương mê lắm, rất muốn cưới về làm thiếp. Vua Hùng cũng có ý ưng thuận, nhưng các Lạc tướng ra sức khuyên can, vua Hùng liền gả Mỵ Nương cho Sơn Tinh. Thục Vương uất giận quyết thôn tính bằng được Lạc Việt. Nhân vua Hùng già yếu, các thế lực ngoại bang tìm cách xâm lấn nhằm thôn tính Lạc Việt. Rồi tin giặc dữ cũng truyền về kinh đô khiến vua Hùng rất lo lắng, liền cho người đi mời Sơn Tinh về kinh hiến kế phá giặc. Sơn Tinh tâu rằng: “Trời đã “đa giáng anh tài” xuống làm dân đất Việt, để mà hộ quốc cứu dân đó thôi!”. Vua Hùng hỏi, Sơn Tinh thưa: “Ðó là Long cung Hoàng thái tử đã thác sinh, đang náu ở Hoa Ðào trang thuộc Sơn Nam Hạ (sau là trang Ðào Ðộng, xã An Khê). Bệ hạ nên cử Thái tử Long cung trấn giữ và đánh giặc tại các “giang môn, yếu hải”, còn thần nguyện đích thân tiên phong cự địch tại các cánh đường bộ. Thần đồ rằng chỉ vài hôm là giặc tan”. Vua Hùng nghe nói cả mừng, lập tức lệnh lập đàn cầu trời ứng trợ, tuần hương vừa tàn thì Thánh Y Tiên Ông lai giáng, mách vua cho người về Hoa Ðào trang mà triệu, sẽ có dị nhân đánh tan giặc. Hùng Vương cả mừng, sai sứ giả về Hoa Ðào trang để truyền chỉ dụ triệu kỳ nhân dẹp giặc. Khi sứ giả về hỏi, dân Hoa Ðào trang kể về việc Giao Long ẩn thân trong giếng cạn, sứ giả đến bên giếng xướng truyền sắc chỉ thì thấy Hoàng Xà hiện ra rồi bỗng hóa thành một chàng trai lực lưỡng, tuấn tú hơn người. Ngài nhận chỉ dụ, nhờ sứ giả báo với Vua Hùng là sẽ triệu hai em, tuyển 10 tướng, chiêu mộ binh sĩ trong 10 ngày, rồi xuất quân đánh giặc trên cả 8 cửa biển nước Nam, hứa sau 3 ngày là giặc tan. Vua Hùng liền phong người này là Vĩnh công Ðại vương. Vĩnh công lập đàn cầu trời điều Tam thái tử xuống đầu quân, tương truyền nghe thấy tiếng sét dữ dội tại đó, rồi một luồng hào quang bay về nơi Vĩnh công tuyển tướng, tụ thành chàng trai tuấn tú xin ứng tuyển, đó chính là Quan Ðiều Thất. Sau khi chọn được Quan Ðiều Thất, đủ số 10 tướng, Vĩnh công còn chọn được mưu sĩ tài ba, quê ở Nuồi (Hải Dương ngày nay) làm quân sư. Vĩnh Công còn chọn được 28 vị nội tướng tài ba. Lúc ấy, hai mũi tấn công của giặc phương Bắc chủ yếu bằng đường thủy nhằm vào cửa sông Cái (sông Hồng) và cửa sông Bạch Ðằng. Vĩnh công cùng Quan lớn đệ nhất chặn giặc ở cửa sông Cái, Quan lớn đệ Tam cùng quân sư Nuồi và Quan lớn đệ ngũ chặn giặc tại cửa sông Bạch Ðằng, Quan Ðiều Thất phụ trách ứng chiến và phối hợp tác chiến cùng các cánh quân chặn giặc đường bộ của Sơn Thánh, các vị quan lớn khác đều được phân công đánh giặc trên 6 cửa biển khác của nước Nam. Ðúng hẹn 3 ngày, Vĩnh công cùng tướng sĩ đánh tan giặc dữ trên cả 8 cửa biển. Ðất nước trở lại thanh bình, Vua Hùng triệu Vĩnh công về triều, phong là Vĩnh Công nhạc phủ thượng đẳng thần, lại có ý muốn lưu ở kinh đô giúp việc triều chính nhưng Vĩnh công xin cáo quan về quê vui việc nông tang giúp Vua Hùng giữ yên 8 cửa biển. Quan Ðiều Thất về trời ngay sau khi thắng giặc, Vĩnh công thương xót vô cùng cho lập đền Công đồng thờ Quan Ðiều Thất. Quan lớn đệ tam được phân công giữ yên vùng duyên hải từ sông Cái lên hết biên giới biển phía bắc Lạc Việt. Có lẽ từ đó xuất hiện tích Quan lớn đệ tam thắng giặc trên cửa sông Bạch Ðằng rồi cai quản vùng này nên các đời sau khi đánh giặc trên sông Bạch Ðằng, các bậc quân vương cũng từ đấy về cầu và tạ tại đền Ðức vua cha (đền Ðồng Bằng) và đền Quan lớn đệ tam vì cho rằng sẽ được âm phù dương trợ mà chiến thắng.

Từ những câu thơ bất hủ của tướng quân Ðiện súy Phạm Ngũ Lão có thể suy đoán Ðào Ðộng ngoài địa danh là “Lý triều tứ cố cảnh” còn là địa bàn quân sự quan trọng của nhà Trần mà có thể cuộc chiến chống quân xâm lược Nguyên - Mông lần thứ hai, thứ ba (1285 - 1288) liệt oanh với những chiến công vang dội của quân dân Ðại Việt khiến quân giặc bạo tàn khiếp vía, kinh hồn. Cũng bởi đây vốn là khu đầm rộng lớn có sông Ðào Ðộng, sông Ðồng Bằng nối liền các sông Hóa, Luộc, Diêm Hộ và vươn xa đến Bạch Ðằng giang là vùng thủy chiến lợi hại, cư dân có nghề đánh cá nên bơi lội rất giỏi, rất thuận lợi cho việc luyện quân và đặc biệt là tích Vĩnh công Ðại vương cùng Quan lớn đệ tam đánh tan giặc giã trên sông Bạch Ðằng khiến nhiều bậc quân vương trong đó có Hưng Ðạo Ðại Vương cùng tướng quân Ðiện súy Phạm Ngũ Lão đến bái yết đền Ðồng Bằng trước lúc xuất trận như trong ghi chép của Ðông các Ðại học sĩ Thượng thư bộ Lại Nguyễn Bính là có cơ sở.