Mảnh đất Long Hưng - Ngự Thiên (nay là huyện Hưng Hà), từ đầu thế kỷ thứ XIII đã được dòng họ Trần chọn là nơi dựng nghiệp xây dựng lên một Vương triều cường thịnh, với hào khí Ðông A lẫy lừng, võ công oanh liệt vào bậc nhất trong các triều đại phong kiến Việt Nam.

Trong Ðại Việt sử ký toàn thư, Việt Sử thông giám cương mục, Kiến văn tiểu lục,... đều ghi rõ: Tổ tiên nhà Trần, đời nối đời làm nghề chài lưới. Từ đầu thế kỷ 12, họ Trần đã đến vùng Tức Mặc (Nam Ðịnh) và Lưu Xá (xã Canh Tân, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình) sinh sống và làm nghề đánh cá trên lưu vực sông Hồng, sông Luộc. Bởi thấy vùng đất Long Hưng thuận lợi, có địa thế đẹp, cụ Trần Hấp đã di chuyển mộ cha và vợ đến vùng đất Thái Ðường - Ngự Thiên thuộc thôn Tam Ðường - xã Tiến Ðức - huyện Hưng Hà - tỉnh Thái Bình ngày nay và lên bờ định cư, phát triển nông tang.

Cùng với sự lớn mạnh của dòng họ và hậu thuẫn của các thế lực mạnh thời đó, dòng họ Trần đã từng bước được Triều Lý giao cho nhiều công việc quan trọng. Vào cuối triều Lý, giặc Quách Bốc liên tục đánh phá kinh thành Thăng Long, vương triều Lý phải sơ tán, Thái tử Sảm phải lánh nạn về Long Hưng đã gặp gỡ, lên duyên với người con gái làng Phù Ngự (nay là làng Ngừ, xã Liên Hiệp, huyện Hưng Hà). Ðến năm 1225 với tài sắc của người con gái làng Ngừ (Trần Thị Dung) và tài thao lược của Thái sư Trần Thủ Ðộ đã thúc đẩy việc Vua Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh (sau này là Vua Trần Thái Tông). Ðây là cuộc chuyển giao quyền lực chính trị có một không hai trong lịch sử các Triều đại phong kiến Việt Nam.

Khi thay thế Triều Lý, Triều Trần đã về trấn giữ Kinh đô Thăng Long nhưng vùng đất Long Hưng - Hưng Hà vẫn được các Vua Trần xây dựng làm hậu phương vững chắc. Triều đình đã cho các Vương Hầu, thân tộc của mình về Long Hưng xây dựng các điền trang, thái ấp, phát triển sản xuất, tích trữ lương thảo nuôi quân đánh giặc. Trai tráng đất Long Hưng được các Vua Trần tin cẩn lựa chọn sung làm quân túc vệ, quân tinh cương bảo vệ Triều đình.

Cả ba lần kháng chiến chống quân Nguyên - Mông xâm lược - mảnh đất Long Hưng - Ngự Thiên đều là nơi Nhà Trần chọn làm căn cứ thứ hai (sau thành Thăng Long) để lánh nạn, tập hợp quân sỹ, chuẩn bị vũ khí, lương thảo. Và cũng chính nơi đây là địa điểm tổ chức Ðại lễ Bái Yết tổ tiên, ban phúc ân cho muôn dân trăm họ và ăn mừng chiến thắng. Trong lễ tế tổ và mừng chiến thắng quân Nguyên - Mông lần thứ ba, ngày 17/3 năm Mậu Tý (1288) Vua Trần Nhân Tông đã cảm khái đọc hai câu thơ bất hủ để ca ngợi tinh thần quyết chiến, quyết thắng giặc ngoại xâm của quân dân Ðại Việt và thể hiện tấm lòng của Vua tôi Nhà Trần đối với mảnh đất và con người Long Hưng - Hưng Hà:

" Xã tắc lưỡng hồi lao thạch mã

Sơhà thiên cổ điện n kim âu"

Nghĩa là : " Ðất nước hai phen chồn ngựa đá

Non sông nghìn thuở vững âu vàng"

Gần 800 năm qua, Lăng mộ các Vua Trần, Lăng mộ Thái Sư Trần Thủ Ðộ và Linh từ Quốc mẫu Trần Thị Dung vẫn còn đó, được đời đời cháu con và nhân dân chăm lo tu bổ, giữ gìn. Dòng sông mà bao đời nay nhân dân Hưng Hà thường gọi là sông Thái Sư - chính là con sông do Thái sư Trần Thủ Ðộ chỉ huy khơi đào - nay vẫn ngày ngày mang dòng nước tưới mát cho một vùng rộng lớn của quê lúa Hưng Hà.

Mỗi con sông, mỗi cánh đồng, mỗi thôn làng trên mảnh đất Long Hưng xưa - Hưng Hà nay - Thái Bình đều mang đậm những dấu tích anh linh của Triều đại Nhà Trần võ công oanh liệt.

Vương Triều Trần tồn tại và phát triển trong suốt 175 năm đã có những đóng góp to lớn về chính trị, kinh tế, quân sự, văn hóa trong dòng chảy liên tục và hào hùng của lịch sử dân tộc Việt Nam.

Phát huy truyền thống văn hóa, văn hiến, truyền thống yêu nước và ý chí bất khuất, kiên cường của ông cha, từ khi có Ðảng lãnh đạo, Ðảng bộ và nhân dân Hưng Hà đã vượt qua mọi khó khăn thử thách, đóng góp sức người, sức của cho các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm của dân tộc.

Thực hiện công cuộc đổi mới do Ðảng khởi xướng và lãnh đạo, Ðảng bộ và nhân dân Hưng Hà đã giành được nhiều thành tựu to lớn và toàn diện trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội, giữ vững quốc phòng - an ninh, xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh và đang triển khai xây dựng nông thôn mới.

Những năm qua, Ðảng bộ và nhân dân Hưng Hà luôn được đón nhận sự quan tâm lãnh đạo, tạo điều kiện giúp đỡ của Trung ương, của Tỉnh cho sự phát triển kinh tế, xã hội của địa phương, trong đó có việc giữ gìn, tôn tạo và phát huy những giá trị của khu di tích lịch sử - văn hoá và Ðền thờ các Vua Trần. Nhiều đồng chí lãnh đạo Ðảng, Nhà nước đã về dâng hương tưởng niệm các Vua Trần, đồng thời động viên cán bộ, nhân dân địa phương tiếp tục giữ gìn, tôn tạo và phát huy giá trị của di tích lịch sử thiêng liêng này. Ðặc biệt, ngày 27/2/2010, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết về dự Lễ khai mạc Tuần Văn hóa Thể thao Du lịch Thái Bình, tại đây Chủ tịch nước đã phát biểu và tiếp tục khẳng định: Ðây là nơi phát tích, dựng nghiệp của vương triều Trần.

Nối tiếp truyền thống của ông cha từ ngàn xưa, thực hiện chủ trương của Tỉnh ủy, UBND tỉnh Thái Bình, định lệ hằng năm vào ngày 13 tháng Giêng là ngày Khai mạc và tổ chức Lễ hội Ðền Trần Thái Bình. Ðây là một ngày lễ trọng và là dịp tốt để các tầng lớp nhân dân Thái Bình, đồng bào, du khách thập phương trong và ngoài nước về đây thắp hương tưởng niệm và tỏ lòng tri ân các vua Trần, Thống quốc Thái sư Trần Thủ Ðộ, Linh từ Quốc mẫu Trần Thị Dung, Quốc công tiết chế Hưng Ðạo Ðại Vương Trần Quốc Tuấn và các tôn thất nhà Trần. Thông qua đó để giáo dục thế hệ trẻ lòng tự hào, ý chí quật cường, bất khuất trong lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam anh hùng. Ðồng thời tạo thêm động lực tinh thần to lớn thúc đẩy sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Ðảng bộ và nhân dân Hưng Hà cùng Ðảng bộ và nhân dân tỉnh Thái Bình nguyện tiếp tục phát huy truyền thống vẻ vang của dân tộc, tái hiện lại hào khí Ðông A lẫy lừng trong lịch sử chống giặc ngoại xâm của Vương Triều Trần và quân dân Ðại Việt thành các cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh" và phong trào thi đua " Ðảng bộ và nhân dân Hưng Hà chung sức xây dựng nông thôn mới ", quyết tâm đẩy mạnh sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện công nghiệp hóa nông nghiệp, nông thôn trên quê hương Hưng Hà - Một miền quê huyền thoại.

Nguyễn Hồng Chuyên

(Phó Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Hưng Hà)