Đền Cửa Lân nằm ở vị trí cảnh quan đẹp với phong cảnh hữu tình, khuôn viên đền nhìn ra cửa sông Lân. Khu vực nhà đền xưa kia còn gọi là cồn Tiên, nơi neo đậu tàu thuyền đánh cá của nhân dân nhiều địa phương đến lập ấp khai hoang. 

Tương truyền, đền Bà thờ “Tứ Vị Thánh Mẫu Quốc Gia Nam Hải” (trong Đại Việt sử ký toàn thư kỷ nhà Trần), năm 1311 vua Trần Anh Tông đi đánh giặc Chiêm Thành, đêm nghỉ ở Càn Hải chiêm bao thấy 4 vị Thần nữ phù hộ. Quả nhiên đánh thắng trận, nhà vua đã cho lập đền thờ (Tứ Vị Hồng Lương). Năm 1426, Lê Lợi phái 3 đạo quân ra Bắc đánh quân Minh, đến cửa Càn Hải lập đàn tế lễ rồi xuất quân vào chiến dịch Chi Lăng, Xương Giang. Khi đánh thắng quân Minh, Lê Lợi lên ngôi hoàng đế, lập ra nhà hậu Lê vào năm 1427. Khi khao thưởng ba quân tướng sĩ, nhà vua cho sưu tầm Thần tích và được biết đó chính là Tứ Vị Hồng Lương: hoàng hậu, công chúa Mai Nương, Hạnh Nương và Thị Nữ giữ trọn đạo nghĩa trung thần với triều đình đã tự vẫn ngoài biển Đông và dạt vào bờ, được nhân dân trong vùng chôn cất (sự kiện này xảy ra năm 1279 thời Thái Thượng Hoàng Trần Thánh Tông). Tứ Vị Thần Nữ đã có công âm phù giúp vua Trần Anh Tông, Lê Lợi đánh thắng ngoại xâm, do đó các vua đều ban sắc phong (Đại Càn Quốc Gia Nam Hải, Ngự trấn Giang đấu hộ quốc tế thế an dân thượng đẳng thần tối linh, Đại vương thần), cho cai quản 12 cửa sông vùng ven biển Bắc, Trung Bộ. Đặc biệt, trong đền còn có ngôi mộ thờ một con cá voi lớn (cá ông) - được coi là vị thần hộ mệnh giúp ngư dân thoát nạn trên biển mỗi khi gặp sóng to gió lớn. 

Từ năm 1940 đến năm 1952, đền Cửa Lân là căn cứ cách mạng chống thực dân Pháp, đến nay đền Cửa Lân đã được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Đền Cửa Lân tồn tại trên 184 năm, ngày nay khu nhà đền rất khang trang uy nghi đài các chính là nhờ sự quan tâm của các cấp chính quyền, nhân dân địa phương công đức tôn tạo, quản lý. Nếu có dịp về Tiền Hải, hãy ghé thăm đền Cửa Lân để hòa mình vào không khí sôi động của lễ hội và tìm hiểu cuộc sống bình dị của người dân nơi đây. 

Hàng năm, từ ngày 10 - 12/3 âm lịch, đền Cửa Lân mở lễ hội với các nghi thức rước nước, dâng hương, hát văn. Đây là hoạt động truyền thống với mong muốn cầu cho cuộc sống của nhân dân bình an hạnh phúc, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, thôn làng bình yên. Lễ hội đền Cửa Lân có 2 phần chính, trong đó phần lễ có 2 phần: thứ nhất là lễ tế, được các chủ tế, chấp sự đọc văn tế; thứ hai là lễ dâng hương, là lúc mà toàn thể cán bộ và nhân dân địa phương bày tỏ lòng thành kính của mình với các vị tổ tiên, thành hoàng. Phần hội gồm các phần thi trò chơi dân gian như cờ tướng, tổ tôm, chọi gà, cầu leo, hát... thu hút nhiều người tham gia, cổ vũ.

Mạnh Thắng