Quan điểm, tư tưởng của Hồ Chí Minh về KHCN là sự kế thừa, phát triển quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về KHCN trong điều kiện cụ thể của Việt Nam, thể hiện ở những nội dung chủ yếu sau:

Thứ nhất, KHCN gắn kết chặt chẽ với sản xuất và xã hội:

Ngày 18/5/1963, trong bài nói chuyện tại Ðại hội đại biểu toàn quốc lần thứ I của Hội Phổ biến khoa học, kỹ thuật Việt Namon>, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu: “Chúng ta đều biết rằng trình độ khoa học, kỹ thuật của ta hiện nay còn thấp kém. Lề lối sản xuất chưa cải tiến được nhiều. Cách thức làm việc còn nặng nhọc. Năng suất lao động còn thấp... Khoa học phải từ sản xuất mà ra và phải trở lại phục vụ sản xuất, phục vụ quần chúng, nhằm nâng cao năng suất lao động và không ngừng cải thiện đời sống của nhân dân, bảo đảm cho chủ nghĩa xã hội thắng lợi”.

Thứ hai, KHCN bảo đảm quốc phòng - an ninh và bảo đảm cho chủ nghĩa xã hội thắng lợi:

Khi ngày toàn quốc kháng chiến sắp bùng nổ (năm 1946), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cho rằng, công việc khẩn cấp của chúng ta là làm khí giới. Dưới sự chỉ đạo của Người, khi kháng chiến bùng nổ thì ở giữa núi rừng Việt Bắc với sự tham gia của chuyên gia về vũ khí là đồng chí Trần Ðại Nghĩa đã hình thành và ngày càng phát triển một tổ hợp nghiên cứu và chế tạo, sản xuất các vũ khí từ đơn giản (lựu đạn, mìn...) đến hiện đại (Ba-dô-ka, SKZ). Trong kháng chiến chống Mỹ, chúng ta đã đối phó thành công với mọi loại vũ khí và phương tiện chiến tranh hiện đại của địch. Ðiển hình là thắng lợi của chúng ta đối với sự phong tỏa của địch bằng “thủy lôi từ tính” và “bom từ trường” ở cảng Hải Phòng và đặc biệt là thắng lợi của trận “Ðiện Biên Phủ trên không” - một chiến thắng thể hiện tầm cao trí tuệ và bản lĩnh Việt Nam.

Thứ ba, phải chú trọng đào tạo, phát triển nguồn nhân lực và trọng dụng nhân tài để phát triển KHCN:

Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến việc đoàn kết, tập hợp đội ngũ trí thức, trọng dụng nhân tài, tạo điều kiện tối đa cho đội ngũ tri thức phát huy tài năng, trí tuệ của mình phục vụ đất nước, phục vụ nhân dân. Nhiều nhân sĩ, trí thức tên tuổi như: Hồ Ðắc Di, Nguyễn Văn Tố, Tạ Quang Bửu, Tôn Thất Tùng, Trần Ðại Nghĩa, Phạm Ngọc Thạch, Ðặng Văn Ngữ... đã tự nguyện từ bỏ cuộc sống êm ấm, giàu sang ở Hà Nội, Sài Gòn, Tokyo hay Paris để tham gia cách mạng, sẵn sàng chịu nhiều hy sinh, gian khổ, lập nên những kỳ tích về KHCN. Tất cả họ đều xuất phát từ lòng yêu nước, niềm tin, niềm cảm phục đối với lãnh tụ Hồ Chí Minh.

Bên cạnh sự quan tâm và chính sách trọng dụng nhân tài, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đặc biệt chú ý đến việc đào tạo, phát triển nguồn nhân lực cho lĩnh vực KHCN. Người đặc biệt coi trọng xây dựng con người mới vì đây là động lực quyết định hướng đi lên của xã hội Việt Namon> tương lai. Theo Người “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”. Con người mới phải có tri thức văn hóa và khoa học, có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ dựa trên những phẩm chất đạo đức được tu dưỡng, rèn luyện hàng ngày.

Thứ tư, phải đẩy mạnh công tác thông tin KHCN và phong trào thi đua phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật:

Trong bài phát biểu tại Ðại hội đại biểu toàn quốc lần thứ I của Hội Phổ biến khoa học, kỹ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ, muốn công tác phổ biến KHCN thành phong trào mạnh mẽ, phải dựa vào lực lượng to lớn của các tổ chức quần chúng như thanh niên, phụ nữ, công đoàn..., đồng thời phải phối hợp chặt chẽ với các ngành chuyên môn và các tổ chức khoa học khác. Người đề cao nhiệm vụ dạy bảo các cháu thiếu niên về KHCN, làm cho các cháu ngay từ nhỏ đã biết yêu khoa học, để mai sau các cháu trở thành những người có thói quen sinh hoạt và làm việc một cách khoa học. Người đã khẳng định: “Khoa học là tài sản chung của toàn dân chứ không phải tài sản riêng của một nhóm người nào. Bởi vậy, phải ra sức đem hiểu biết khoa học, kỹ thuật của mình truyền bá rộng rãi trong nhân dân lao động để nhân dân đẩy mạnh thi đua sản xuất nhiều, nhanh, tốt, rẻ. Có như vậy nước mới giàu, dân mới mạnh và đời sống của nhân dân mới được cải thiện về mọi mặt”.

Thứ năm, phải đẩy mạnh hợp tác quốc tế về KHCN để nhanh chóng tiếp thu những thành tựu KHCN tiên tiến của thế giới:

Ngày 20/1/1950, giữa lúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta đang trong giai đoạn gay go, ác liệt nhất, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 08/SL ban hành các đơn vị đo lường hợp pháp, quy định thống nhất đo lường nước ta theo hệ mét - hệ đo lường khoa học và tiên tiến nhất thế giới lúc bấy giờ. Sắc lệnh số 08/SL là một trong những văn bản pháp luật quản lý khoa học kỹ thuật đầu tiên của chính quyền cách mạng nước ta thời bấy giờ. Sự ra đời của Sắc lệnh đã thể hiện sự quan tâm và tầm nhìn sáng suốt của Bác Hồ đối với lĩnh vực khoa học, kỹ thuật chuyên ngành nhưng lại liên quan đến tất cả mọi ngành khoa học, kỹ thuật và đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh và đời sống.

Ngày nay, KHCN trên thế giới đang phát triển như vũ bão, toàn cầu hóa trở thành xu hướng tất yếu và cạnh tranh quốc tế ngày càng trở nên gay gắt. Việt Namon> phải chú trọng đầu tư mạnh mẽ cho phát triển KHCN và nguồn nhân lực KHCN, phát triển kinh tế tri thức để góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu, tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về KHCN có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với các cán bộ KHCN cũng như đối với các cán bộ làm công tác quản lý KHCN.

Nguyễn Văn Lịch

(Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ)