Xưa kia đồng đất Thụy Anh, Thái   Ninh (Thái Thụy) quê tôi vốn được mệnh danh xứ sở của ao, chuôm, hồ, đầm. Mưa lút bờ triền miên chẳng ai dại gì ky cóp tiền bạc mua trắm, chép, mè, trôi về thả. Nước thì thừa mứa nhưng nguồn lợi chỉ duy nhất thứ “cá tạp”. Giữa thế giới cá tự nhiên thường trao đổi đo lường tính theo đơn vị “mớ” như vậy thấy nổi trội nhất là con cá quả. Cá quả còn có tên “cá chuối”. Cá chuối toàn thân lốm đốm hoa nên hay gọi: “chuối hoa”. Ngoài chuối hoa, cá quả còn một loài đầu to, thân đen chùi chũi mang tên riêng “cá sộp”. Cùng dòng “tạp” nhưng so với con rô, con trê, cá quả sáng giá hơn hẳn. Cá quả luộc, kho, hấp, làm chả... món nào cũng ngon.

Nhớ ngày còn nhỏ khi sang thăm người nhà ở làng bên, lần đầu tiên tôi được ăn món cá quả nấu có vị ngon lạ lùng. Vừa về đến nhà tôi vội vàng khoe ngay với mẹ. Nghe chưa xong liền thấy bà “à” lên một tiếng. “Cá quả nấu ám chứ gì!” Chẳng hiểu vì sao có tên “nấu ám”? Ngay hôm  sau tôi được tận mắt chứng kiến rành rọt món cá quả nấu ám do chính tay mẹ chế biến.

Cá đánh vẩy mổ bụng, rửa sạch để ráo nước. Dùng dao sắc lạng dọc xương sống được 2 dải nạc cá rất ngon. Thái nạc cá thành miếng, chiên qua mỡ để riêng ra đĩa. Đầu và xương dùng dao băm kỹ. Băm đầu cá quả để được món nấu ám đúng nghĩa là quy trình công phu. Trước hết, phải kiếm cho được chiếc thớt mặt thật rộng, gỗ chắc, tốt nhất là gỗ nghiến. Thớt tốt phải kén dao nghiêm, băm nhiều băm ít cũng phải chuẩn bị chỉnh chu đủ 2 loại dao: dùng con dao vừa nặng, vừa dày sống để dần mềm đầu và xương cá. Tiếp sau băm bằng con dao nhẹ hơn nhưng lưỡi phải đủ ngọt. Băm cá nhất thiết phải nhanh tay, càng giòn giã bao nhiêu càng hiệu quả bấy nhiêu. Ngoài kỹ năng giao thớt, chớ nên lơ đãng khâu gia giảm nếu không món cá băm viên thiếu hương vị đặc trưng. Gia giảm chẳng khó khăn gì, toàn những thứ cây nhà lá vườn gồm: rau răm, xương xông, lá gừng, ớt tươi, hành củ, mền tưới, vỏ quýt... cùng với một chút muối băm lẫn vào cá. Cá băm đến độ nhuyễn đem viên tròn như quả táo rồi lấy lá lốt gói kín lại. Đun sôi mỡ hoặc dầu ăn đưa viên cá vào rán chín tới. Tiếp theo đổ vào xoong một lượng nước thích hợp, nêm đủ mắm muối, vị chua rồi bắc lên bếp nổi lửa. Cần lưu ý, vị chua càng đậm càng ngon. Nếu không sẵn tai chua, khế tươi, có thể dùng quả dọc hoặc măng chua thay thế. Khi canh sôi tra thêm hành hoa, rau răm. Cá quả nấu ám béo ngậy, đậm đà, chua cay, thơm phức đủ loại lá thơm hương đồng gió nội, lứa tuổi nào cũng hợp khẩu vị. Cá quả nấu ám ăn với cơm đã ngon nếu chan vào bún để thưởng thức lại càng tuyệt.

Bây giờ cá quả dẫu nhiều đến mấy, cũng không quá phiền lụy con dao cái thớt như các cụ ta xưa. Nhà nào cũng sắm chiếc máy xay. Bếp núc đã “công nghiệp hóa” đến vậy, hãy chế biến món cá quả nấu ám mà thưởng thức, thú vị lắm!

Hoàng Ngọc Khuyến

(Diêm Điền - Thái Thụy)