Trung tuần tháng 5, lúa xuân ở nhiều địa phương trong tỉnh mới đang ôm đòng, trỗ rải rác, song ở Trung An (Vũ Thư) lúa đã bắt đầu chín vàng, một số diện tích đã được thu hoạch. Ðiều khác biệt này của Trung An là cả một quá trình chỉ đạo sâu sát, quyết liệt và sự nỗ lực của bà con nông dân về chuyển đổi cơ cấu cây trồng để luân canh hai vụ lúa, cùng với trồng cây màu xuân, hè và vụ đông, tạo ra những cánh đồng hàng trăm triệu đồng/ha/năm và một số vùng đã đạt trên 400 triệu đồng/ha/năm.

Về Trung An vào những ngày giữa tháng 5, nắng hè gay gắt như thiêu đốt, song những người nông dân ở đây vẫn không quản ngại bám đồng sản xuất để cho kịp lịch thời vụ, bảo đảm cho cây trồng sinh trưởng, phát triển đạt năng suất, giá trị kinh tế cao. Trên đồng ruộng đan xen nhiều sắc màu, màu vàng của lúa chín, màu xanh của cây màu xuân, hè, từ sự luân canh đa dạng này đã đem đến cho nhiều hộ nông dân cuộc sống ấm no và làm giàu ngay trên thửa ruộng của mình.

Ông Phạm Văn Thừ, Chủ nhiệm HTX DVNN xã Trung An cho biết: Các loại cây màu trên đất hai vụ lúa được triển khai, tổ chức sản xuất cách đây khoảng 10 năm, mới đầu chỉ có từ 4 - 5 ha, đến nay đã mở rộng được trên 33 ha cây màu xuân, trên 100 ha cây màu hè, hè thu; giá trị ở cánh đồng chuyên màu đạt khoảng 21 triệu đồng/sào/năm, cánh đồng gieo cấy 2 vụ lúa, trồng 2 vụ màu đạt trên 12 triệu đồng/sào/năm.

Kinh nghiệm của Trung An cho thấy, ngoài 2 vụ lúa, để mở rộng được tối đa diện tích cây màu trên đất hai lúa, trước hết phải quy hoạch được vùng sản xuất, đồng thời chuyển đổi mạnh cơ cấu giống cây trồng. Thực tế cho thấy, vụ lúa xuân năm nay các địa phương trong tỉnh đều gặp khó khăn khi gieo cấy gặp rét đậm, rét hại, nhiều diện tích bị ảnh hưởng nặng nề, dẫn đến lúa xuân sinh trưởng, phát triển chậm hơn so với mọi năm từ 7 – 10 ngày. Trung An cũng nằm trong điều kiện bất lợi ấy, song do chủ động sớm và bố trí cơ cấu giống lúa phù hợp nên vụ hè năm nay dự kiến vẫn bảo đảm gieo trồng hết diện tích như kế hoạch đề ra. Trung An đã thực hiện gieo cấy 100% diện tích (261,57 ha) bằng các giống lúa ngắn ngày, đồng thời quy hoạch vùng sản xuất đến từng thôn để bố trí các trà, giống lúa khác nhau.

Cụ thể, diện tích sau thu hoạch lúa xuân trồng cây màu hè được gieo cấy bằng các giống lúa có thời gian sinh trưởng cực ngắn, nhưng vẫn cho giá trị kinh tế cao như giống lúa Nhật, QR1. Ông Thừ cho biết thêm, từ việc bố trí cơ cấu giống hợp lý nên Trung An luôn bảo đảm sự gắn kết hài hòa giữa các vụ trong năm, ngay cả gặp điều kiện bất lợi về thời tiết, sinh trưởng của cây trồng thì cây màu hè xen giữa hai vụ lúa cũng không bị ảnh hưởng nhiều. Theo kế hoạch, vụ hè năm nay Trung An phấn đấu gieo trồng 103,39 ha, trong đó trồng dưa lê 70 ha, rau màu 33,39 ha. Hiện nay, lúa xuân đã bắt đầu thu hoạch, do đó thời vụ gieo trồng cây màu vẫn bảo đảm theo kế hoạch đề ra.

Có mặt trên cánh đồng thôn Lang Trung, chúng tôi cảm nhận được sự hăng say lao động của các hộ nông dân nơi đây, người rẽ lúa đặt bầu dưa, người thồ phân ra ruộng để chuẩn bị bón cho cây màu hè.

Ông Nguyễn Văn Tuyến, thôn Lang Trung cho biết, thế mạnh vụ hè ở đây là gieo trồng dưa lê, bởi giống dưa này rất dễ trồng, chăm sóc, nhưng hiệu quả kinh tế lại khá cao. Theo kinh nghiệm của ông Tuyến, để dưa sinh trưởng, phát triển tốt và giảm chi phí đầu tư, các hộ dân ở đây đều tận dụng phân bắc ủ mục để bón, do đó mỗi sào tổng chi phí đầu tư chỉ khoảng 200.000 đồng, giá trị thu về từ 3 - 4 triệu đồng/sào. Vụ hè năm nay, ông Tuyến phấn đấu gieo trồng 4,5 sào dưa lê; hiện có 2 sào sắp cho thu hoạch, ngay sau thu hoạch xong gia đình ông Tuyến vẫn tiếp tục trồng dưa lê cho đến khi hết khung thời vụ.

Hộ gia đình ông Nguyễn Văn Huế, thôn Lang Trung cấy 5 sào lúa. Để luân canh gối vụ tăng thu nhập trên đơn vị diện tích đất canh tác, gia đình ông đã cấy 2 sào cực sớm bằng giống lúa Nhật để sau thu hoạch trồng dưa lê bán đầu vụ vừa được giá, vừa bảo đảm thời vụ gieo cấy lúa mùa. Ông Huế chia sẻ, một số hộ ở đây còn trồng cả dưa lê trái vụ, tuy trái vụ năng suất thấp hơn nhưng giá trị kinh tế lại rất cao, đạt từ 7 - 8 triệu đồng/sào/vụ. Gia đình ông ít lao động, nhưng cũng cố gắng trồng 2 sào ở vụ hè để có thêm thu nhập cải thiện cuộc sống gia đình.

Hiện nay, phong trào chuyển đổi cơ cấu cây trồng đang diễn ra khá mạnh ở Trung An, ngoài việc luân canh giữa hai vụ lúa, nhiều diện tích lúa được chuyển đổi hẳn sang trồng màu từ 6 - 8 vụ/năm. Theo ông Thừ, toàn xã hiện có 38,39 ha sản xuất chuyên màu, trong đó có 5 ha mới chuyển đổi từ đất lúa. Việc này đều xuất phát từ hiệu quả kinh tế của các loại cây màu đem lại như 33,4 ha cây màu xuân và 102,23 ha cây màu  hè ở năm trước giá trị đạt hơn 16 tỷ đồng; trong đó cây dưa lê đạt bình quân 69 triệu đồng/ha, rau màu các loại đạt 111 triệu đồng/ha. Như vậy, cây dưa lê vụ hè thời gian chiếm đất chỉ khoảng 70 ngày, chi phí đầu tư thấp, nhưng hiệu quả kinh tế cao gấp nhiều lần so với cấy lúa. Ngoài ra, các vùng trồng chuyên rau, củ, quả khác cũng cho hiệu quả kinh tế rất cao, bình quân đạt 3 triệu đồng/sào/vụ, một năm sản xuất 7 vụ cho thu nhập 21 triệu đồng/sào.

Hiệu quả kinh tế từ việc sản xuất cây màu ở Trung An đã được khẳng định, song hiện nay các hộ dân còn băn khoăn về đầu ra và sự ổn định về lâu dài. Bởi hiện nay sản phẩm làm ra đều do các tư thương đến tận ruộng định giá để thu mua, nông dân mất chủ động về giá và đầu ra cho sản phẩm. Vì vậy, để nông dân yên tâm mở rộng diện tích sản xuất cây màu trên đất hai vụ lúa, nhất là vụ hè và vụ đông, các cấp, ngành, chính quyền địa phương cần có giải pháp kêu gọi được các tổ chức, cá nhân đứng ra ký kết bao tiêu sản phẩm ngay từ đầu vụ, bảo đảm được mùa không mất giá.

Nguyên Bình