Theo bản thần tích được lưu giữ tại đền Hệ, đền thờ hai vị thần là Đức Ngô Đồng và Bà Ả là tướng quân thời Hùng Vương. Đền Hệ có kiến trúc chạm khắc gỗ tinh xảo, niên đại thời nhà Nguyễn. Tồn tại mấy trăm năm, trải qua những biến cố thăng trầm của lịch sử, đến nay đền Hệ vẫn lưu giữ nguyên vẹn những kiến trúc của ngôi đền cổ với 5 gian tiền đường và 3 gian hậu cung, được chạm trổ tứ quý (tùng, cúc, trúc, mai) xen với tứ linh (long, lân, quy, phụng) tại các bẩy hiên, thanh rường, câu đầu, xà nách, hệ thống đầu dư chạm rồng, kỹ thuật chạm lộng xen với chạm chênh bong. Bên trong ngôi đền còn bảo lưu nhiều đồ thờ như các cỗ khám gian, ngai và bài vị cổ trên các ban thờ. Những bộ y môn, cửa võng, câu đối, các bức hoành phi, cuốn thư của đền đều được chạm khắc rất công phu, bài trí chỉnh tề.

Theo ông Đỗ Văn Huynh, Chủ tịch UBND xã Thụy Ninh: Đền Hệ được nhà nước xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1990. Từ khi được xếp hạng đến nay, đền Hệ được địa phương thực hiện trùng tu, tôn tạo nhiều lần để đáp ứng nhu cầu tham quan của du khách thập phương. Đặc biệt, năm 2007, xã đã xin chủ trương và thực hiện quy hoạch mở rộng khu di tích đền Hệ với tổng diện tích 4,4ha, trong đó thực hiện xây dựng các hạng mục công trình như bãi đỗ xe rộng 5.000m², xây dựng mở rộng hệ thống đường giao thông và khuôn viên di tích, nhà dịch quán, nhà tu lễ, sân vận động phục vụ nhu cầu vui chơi giải trí... Bên cạnh đó, để thu hút du khách thập phương đến với di tích, vào các dịp lễ hội hàng năm địa phương tổ chức các hoạt động phong phú như tế lễ, múa rối nước, hát quan họ, diễn chèo sân đình cùng nhiều hoạt động thể thao và các trò chơi dân gian khác.

Lễ hội đền Hệ năm nay được xã Thụy Ninh tổ chức từ ngày 10 - 12/3 âm lịch. Như mọi năm, lễ hội đền Hệ dự kiến thu hút từ 5.000 - 6.000 lượt du khách về dâng hương, chiêm bái cảnh quan di tích. Để lễ hội diễn ra thành công, trong không khí trang trọng và bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội, môi trường sạch đẹp, hiện nay, xã Thụy Ninh đang tích cực triển khai các công tác chuẩn bị, kế hoạch tổ chức lễ hội. Trong đó, phần lễ sẽ tổ chức các đoàn tế nam, nữ quan do các bậc cao niên trong và ngoài xã thực hiện theo nghi thức cổ truyền của dân tộc. Phần hội, sẽ tổ chức chương trình giao lưu văn nghệ do các đoàn ca múa hát chuyên nghiệp phục vụ nhân dân trong xã và du khách thập phương. Đặc biệt, trong các ngày diễn ra lễ hội, xã tổ chức các hoạt động thể dục thể thao, trong đó có giải giao hữu bóng chuyền giữa các đội bóng chuyền mạnh của các tỉnh, thành phố trong cả nước do địa phương mời về như: Tràng An Ninh Bình, Học viện Cảnh sát, Sao vàng Biên phòng...

Ông Phan Ngọc Bích, trưởng ban khánh tiết di tích đền Hệ cho biết: Mặc dù được địa phương quan tâm trùng tu, tôn tạo nhiều lần nhưng hiện nay một số hạng mục trong di tích đền Hệ đang bị xuống cấp, trong đó mái của ngôi đền chính đã bị dột khi gặp trời mưa lớn gây ảnh hưởng tới nội thất bên trong. Vì thế, Ban Quản lý khu di tích đền Hệ mong muốn nhận được sự quan tâm hỗ trợ nguồn kinh phí của nhà nước cũng như sự ủng hộ của nhân dân, du khách thập phương để tu bổ, tôn tạo, đồng thời mở rộng, đầu tư xây dựng một số hạng mục trong khu di tích như sân vận động, khuôn viên để tổ chức thi đấu các môn thể thao một cách truyền thống bài bản, chuyên nghiệp hơn... và xứng tầm với quy mô công trình di tích lịch sử cấp quốc gia.

Trần Tuấn