Vào những năm 80 của thế kỷ trước, Thái Bình có phong trào xây dựng xóm thôn, tổ dân phố không có người sinh con thứ 3 trở lên (hiện nay  là phong trào xây dựng thôn, tổ dân phố không có người sinh con thứ 3 trở lên). Khi đó, tốc độ tăng qui mô dân số hàng năm  của tỉnh bình quân khoảng 2,5 vạn người , tương đương với dân số  của 5 xã loại trung bình. Để kìm hãm sự gia tăng , trong Quy định tạm thời về một số chế độ chính sách thực hiện sinh đẻ có kế hoạch ( ban hành kèm theo Quyết định  số 514/QĐ-UB ngày 19 tháng 12 năm 1984 của UBND tỉnh ), nêu mục tiêu “ Mỗi cặp vợ chồng chỉ có 1 hoặc 2 con, đã có 2 con rồi thì thôi đẻ “. Mục tiêu này rất cơ bản vì nó cho phép đi dần tới ổn định qui mô dân số. Một trong các giải pháp để để thực hiện mục tiêu đó là phát động phong trào xây dựng xóm thôn, tổ dân phố không có người sinh con thứ 3 trở lên.

Đến hết năm 1992, toàn tỉnh đã có trên 1000 xóm thôn không có người sinh con thứ ba trở lên, trong đó có 119 xóm thôn 3 năm liền, có xóm 6 năm liền không có người sinh con thứ 3 trở lên. Cuối năm 1993, UBND tỉnh đã tổ chức hội nghị liên hoan các xóm thôn 3 năm liền trở lên không có người sinh con thứ 3 trở lên và định kỳ 3 năm tổ chức 1 lần. Đây được coi là hội nghị lịch sử với sự có mặt đầy đủ của các đồng chí lãnh đạo Tỉnh uỷ, thường trực UBND tỉnh, lãnh đạo các ban ngành, đoàn thể của tỉnh.

Về dự và phát biểu tại hội nghị này, giáo sư Mai Kỷ, Bộ trưởng chủ nhiệm Uỷ ban Quốc gia DS-KHHGĐ nói: “Tôi rất phấn khởi về dự hội nghị đại biểu của 119 đơn vị xóm thôn đã thực hiện phong trào 3 năm liền (1990-1992) không có người sinh con thứ ba. Thay mặt Uỷ ban Quốc gia DS-KHHGĐ, tôi cảm ơn và hoan nghênh các đồng chí, vì đây là một sáng kiến rất hay, sẽ đóng góp cho Trung ương những kinh nghiệm để chỉ đạo công tác DS-KHHGĐ trên phạm vi cả nước... Cả nước hy vọng Thái Bình là sẽ là một tỉnh đầu tiên đạt mục tiêu công tác DS-KHHGĐ mà Trung ương đề ra...”

Sau hội nghị này, phong trào thi đua xây dựng xóm thôn, tổ dân phố không có người sinh con thứ ba trở lên sôi động trong toàn tỉnh và liên tục cho đến ngày nay. Theo tập hợp của hệ thống  cán bộ dân số từ cơ sở, hàng năm, các huyện thị đều có 40-50% số xóm thôn, tổ dân phố  không có người sinh con thứ ba trở lên và năm sau nhiều hơn năm trước. Đặc biệt vùng có nhiều đồng bào theo đạo cũng đã có những xóm thôn  nhiều năm liền không có người sinh con thứ ba trở lên . Đơn cử năm 2009 , toàn tỉnh đã có 9 thôn, tổ dân phố, xứ họ đạo 10 năm và hơn 10 năm liền không có người sinh con thứ ba trở lên; 34 thôn, tổ dân phố, xứ họ đạo 7 năm  liền trở lên không có người sinh con thứ ba trở lên được UBND tỉnh và Sở Y tế xét khen thưởng. Đó là chưa kể hàng nghìn thôn, tổ dân phố không có người sinh con thứ ba trong 1, 2, 3... năm liền được các cấp chính quyền tuyên dương  khen thưởng.

Có thể nói, trong  khoảng vài chục năm  vừa qua, công tác DS-KHHGĐ trải qua  nhiều thăng trầm, nhưng phong trào xây dựng xóm thôn, tổ dân phố không có người sinh con thứ 3 trở lên  vẫn đứng vững và không ngừng  phát triển cả về số lượng và chất lượng.  Đây là phong trào gắn liền với cuộc vận động “ Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”, là tiêu chuẩn để xét công nhận danh hiệu “khu dân cư tiên tiến”, là một tiêu chí quan trọng, bắt buộc trong quá trình thẩm định xét công nhận danh hiệu văn hóa cho thôn làng, cơ quan, đơn vị. Việc xây dựng xóm thôn không có người sinh con thứ 3 trở lên đã  thiết thực góp phần giữ vững mức sinh thay thế trong tỉnh nhiều năm qua, góp phần giảm  gia tăng, tiến tới ổn định qui mô dân số.

Năm 2010, UBND tỉnh đã  ban hành “Quy định một số chế độ khen thưởng, khuyến khích và xử lý vi phạm chính sách DS-KHHGĐ trên địa bàn tỉnh Thái Bình"  ( Ban hành kèm theo Quyết định số 07/2010/QĐ-UBND ngày 23 tháng 8 năm 2010 của UBND tỉnh Thái Bình) trong đó có quy định cụ thể  chế độ khen thưởng đối với  các thôn, tổ dân phố hàng năm không có người sinh con thứ 3 mà trong các quyết định trước đây chưa có. Điểm a, mục 2, điều 8 của Quy định viết: “đối với  các thôn, tổ dân phố hàng năm không có người sinh con thứ 3 được tặng giấy khen của chủ tịch UBND xã phường thị trấn. Nếu đạt thành tích từ 3 năm liên tục không có người sinh con thứ 3 trở lên được đề nghị tặng giấy khen của chủ tịch UBND huyện, thành phố. Nếu đạt thành tích từ 5 năm liên tục không có người sinh con thứ 3 trở lên được đề nghị tặng bằng khen của chủ tịch UBND tỉnh”. Đó là  những qui định rất đúng đắn và cần thiết  để   động viên , khuyến khích các địa phương phấn đấu có nhiều  thôn , tổ dân phố không có người sinh con thứ ba trở lên.

Thực tế đã chứng minh phong trào xây dựng thôn , tổ dân phố không có người sinh con thứ 3 trở lên là một sáng kiến rất hay, là một kinh nghiệm quí báu cho công tác DS-KHHGĐ ở tỉnh ta đồng thời đã đóng góp cho Trung ương những kinh nghiệm để chỉ đạo công tác DS-KHHGĐ trên phạm vi cả nước.

Hiện nay,  tỉ lệ người sinh con thứ 3 trở lên ở Thái Bình  đã ở mức thấp, nhưng vẫn năm tăng, năm giảm. Việc xây dựng thôn, tổ dân phố không có người sinh con thứ 3 trở lên  cần phải được đẩy mạnh hơn nữa nhằm giữ vững mức sinh thay thế, vì mục tiêu “Dân số ổn định, xã hội phồn vinh, gia đình hạnh phúc”.

Trần Thiệp

(Thành phố Thái Bình)