Với những “đại điền” tấc đất chính là tấc vàng. Thế nhưng, họ đang phải đối mặt với tình trạng “khát” đất sản xuất hàng hóa tập trung quy mô lớn, ổn định dù ruộng bỏ hoang vẫn còn, người chán ruộng ngày một nhiều…

Thu nhập từ sản xuất nông nghiệp thấp kèm theo giá vật tư nông nghiệp tăng cao, khiến cho người nông dân chán, bỏ ruộng. Đây là cơ hội cho những nông dân có máy móc, có ý tưởng, có quyết tâm, yêu ruộng, đam mê với nông nghiệp. Sau 4 năm “nhặt nhạnh”, ông Nguyễn Công Chung, xã Vũ Lạc (thành phố Thái Bình) gom được 30 mẫu ruộng của trên 100 hộ dân. “Hễ nghe thấy ai bỏ ruộng là tôi gom nhặt. Phần lớn diện tích tôi mượn cấy của dân, họ không đòi hỏi phí thuê, chủ yếu là giữ ruộng cho bà con. Cũng bởi thuê, mượn không có giấy tờ, hợp đồng nên cấy vụ nào biết vụ đó.” Ông Chung cho biết.

Ruộng đất dù ở thời kỳ nào cũng luôn gắn bó máu thịt với nông dân. “Cùng đinh”, “không một tấc đất cắm dùi” từng là nỗi thống khổ của thế hệ cha ông họ. Vậy nên, ngày nay, dù nhiều nông dân có ruộng chuyển đổi sang sinh sống bằng nhiều công việc, ngành nghề khác, nhưng vẫn tồn tại tâm lý “phải giữ cho bằng được ruộng đất” với cùng một suy nghĩ, nếu gặp thất bại, rủi ro vẫn còn “đường lùi” về làm ruộng, coi đồng ruộng như “của để dành” phòng khi sa cơ. Gia đình ông Nguyễn Văn Cải, phường Trần Lãm (thành phố Thái Bình) có 5 sào ruộng không cấy bởi nhà neo người, 2 con đều đi làm công ty, ông bà trên 70 tuổi, sức khỏe yếu. Cả cánh đồng 5 năm trước bỏ hoang nên khi có người ở xã Vũ Lạc kế bên mượn ruộng để cấy, tôi cũng cho mượn luôn. Khu vực này đã quy hoạch làm khu dân cư, trung tâm thương mại nên cố giữ lại, đợi Nhà nước thu hồi nhận đền bù, hỗ trợ. Nếu có công ty nào mua đứt tôi cũng bán luôn chứ cho người khác thuê thì không, chỉ cho mượn khi cần chủ động lấy lại.

Là địa phương đi đầu trong phong trào tích tụ, tập trung ruộng đất, huyện Đông Hưng hiện có hơn 300 hộ tích tụ với diện tích khoảng 1.220ha, trong đó 72 hộ tích tụ từ 5ha trở lên, 18 hộ tích tụ từ 10ha trở lên. Việc tích tụ ruộng đất đã giúp địa phương này sử dụng hiệu quả tài nguyên đất đai. Ông Vương Đức Hằng, Phó Chủ tịch UBND huyện Đông Hưng cho biết: Đa số các hộ tích tụ ruộng đất đã đầu tư, ứng dụng máy móc vào sản xuất như máy cấy, máy gặt, máy sấy, máy làm đất, máy phun thuốc bảo vệ thực vật và các hộ này thực sự đã thay đổi cuộc sống của mình bằng chính nghề nông, góp phần giảm diện tích ruộng bỏ hoang trên địa bàn huyện. Nếu như năm 2018, toàn huyện có 400ha diện tích ruộng bỏ hoang thì đến năm 2023 giảm chỉ còn 35ha, chủ yếu ở những vị trí khó canh tác, cạnh khu công nghiệp, chuột bọ phá hại, nước thải ô nhiễm, khu trũng, khó khăn cơ giới hóa. Tuy nhiên, việc tích tụ vẫn mang tính tự phát, không thành vùng nên khó cho công tác quản lý, áp dụng đồng bộ cơ giới hóa các khâu sản xuất. Những hộ tích tụ thiếu vốn đầu tư sản xuất, việc tiếp cận nguồn vốn tín dụng còn nhiều hạn chế.

Vụ mùa năm 2023, khu vực kho, xưởng sấy thóc của ông Đỗ Văn Dân đầu tư tại xã Vũ Quý (Kiến Xương) bị sự cố chập điện dẫn tới hỏa hoạn. Lúc đó, trong kho đang trữ 400 tấn thóc. Bà con hàng xóm kéo tới hỗ trợ, giúp ông chặn được đám cháy. Tuy nhiên, sự cố này khiến gia đình ông thiệt hại hơn 1 tỷ đồng. Đối với người nông dân, đây là một số tiền rất lớn. Thời điểm chúng tôi về, khu vực kho đã được sửa chữa, củng cố nhưng khói từ đám cháy vẫn bám đen mái tôn như lời nhắc nhở, cảnh tỉnh ông Dân về sự cố có thể xảy đến bất cứ lúc nào.

Là người dám nghĩ, dám làm, tiên phong của phong trào tích tụ, tập trung ruộng đất đồng thời là Chủ tịch CLB Đại điền, với ông Dân, đây là một bài học lớn của việc đầu tư cho nông nghiệp đối mặt với muôn phần rủi ro, không chỉ là thiên tai, địch họa. “Làm lớn, hiệu quả lớn cũng đồng nghĩa với rủi ro cao. Hiện tôi có 7 máy cấy, 4 máy gặt, 5 máy cày cùng hệ thống máy móc, lò sấy… cả kho tàng khoảng 10 tỷ đồng. Tới mùa thu hoạch, một ngày thu về vài trăm tấn thóc, không có kho chứa thì để ở đâu. Thứ hai, với lúa tươi vừa gặt, nếu để quá 24 giờ không kịp sấy sẽ ảnh hưởng tới chất lượng hạt thóc. Điều quan trọng, tư thương gây sức ép với “đại điền” để ghìm giá, giảm giá gây thiệt hại cho người sản xuất. Vì thế, nếu có kho chứa, chúng tôi sẽ chủ động được việc bảo quản thóc gạo, giữ được thóc để giữ được giá. Ngoài sản lượng của gia đình, tôi thu mua thóc hoặc làm dịch vụ sấy cho anh em, có thời điểm cả 50, 60 tấn thóc chất ngoài đường. Rồi máy móc hết vụ cũng phơi ngoài mưa nắng. Chúng tôi cũng xót lắm mà không sao được.” ông Dân phân tích.

Bà Nguyễn Thị Nga, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết: Tích tụ, tập trung ruộng đất được coi là bước thứ hai sau dồn điền, đổi thửa nhằm thu hút các cá nhân, doanh nghiệp đầu tư vốn, đưa máy móc thiết bị hiện đại, áp dụng khoa học kỹ thuật để nâng cao hiệu quả sản xuất, tạo điều kiện để thực hiện thành công đề án cơ cấu lại ngành nông nghiệp của tỉnh. Tuy nhiên việc tích tụ, tập trung ruộng đất trong nông nghiệp của tỉnh Thái Bình gặp không ít khó khăn: ruộng đất manh mún, vì vậy để tích tụ được diện tích đủ lớn thì phải ký kết hợp đồng với rất nhiều hộ gia đình; còn có tâm lý giữ ruộng hoặc phá vỡ hợp đồng thuê, mượn ruộng ở một bộ phận nông dân. Giữa hộ nông dân với các HTX, doanh nhiệp đang thiếu nền tảng pháp lý, thiếu sự tin cậy lẫn nhau trong việc hình thành các chuỗi sản xuất, liên kết tích tụ, tập trung ruộng đất quy mô lớn cho sản xuất nông nghiệp hàng hóa. Sản xuất nông nghiệp chịu ảnh hưởng lớn của thời tiết, khí hậu, dịch bệnh, vì vậy đầu tư vào nông nghiệp thường có rủi ro lớn, cùng với đó là thời gian thu hồi vốn khá dài. Phần lớn diện tích đất thuê để sản xuất ở vùng đất xấu, trũng, xa khu dân cư, cơ sở hạ tầng còn hạn chế, ảnh hưởng đến đầu tư sản xuất và năng suất, chất lượng sản phẩm.

Trong tổng số trên 1.900 tổ chức, hộ gia đình, cá nhân thực hiện tích tụ, tập trung đất đai đã có 473 hộ tích tụ, tập trung quy mô từ 5ha trở lên. Tuy nhiên, theo thống kê của ngành chuyên môn, hình thức tích tụ, tập trung chính vẫn là thuê, mượn ruộng đất do người dân tự thoả thuận (chiếm trên 90% diện tích) với thời gian thuê, mượn ngắn (dưới 5 năm) hoặc không giao hẹn thời gian rõ ràng, không thực hiện các thủ tục pháp lý theo quy định. Diện tích thực hiện theo hình thức chuyển nhượng quyền sử dụng đất chỉ chiếm gần 5%. Do đó, tích tụ, tập trung ruộng đất chưa mang tính bền vững, chủ thể đứng ra tích tụ, tập trung đất đai vẫn “nhấp nhổm” với tư liệu sản xuất trong tay, chưa thực sự yên tâm đầu tư hay tính chuyện đường dài.

Nội dung: Nhóm phóng viên
Đồ họa: Việt Hùng - Trình bày: Phạm Thủy