Cây khoai tây là loại cây trồng có lợi thế trong vụ đông, thuộc nhóm cây trồng ưa lạnh, trồng từ 80-90 ngày đã cho thu hoạch; đem lại lợi ích kinh tế cao cho nông dân, đồng thời tạo sự phát triển đa dạng hệ thống cây trồng, làm nền tảng cho phát triển nông nghiệp bền vững.

Thực tế ở Thái Bình, tiềm năng trồng khoai tây rất lớn nhưng hiện tại diện tích gieo trồng mới dừng ở con số 3000 ha. Thái Bình nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, thích hợp cho sinh trưởng phát triển của cây khoai tây (thời vụ trồng từ tháng 10 năm trước đến tháng 1 năm sau) thuận lợi trong cơ cấu tăng vụ của vùng chuyên canh lúa, quỹ đất thích hợp để phát triển cây màu vụ đông, trong đó có cây khoai tây rất cao có thể mở rộng diện tích vụ đông lên đến 30.000 ha. Tuy nhiên, chưa có nguồn cung cấp giống chất lượng cao, chủ yếu vẫn là giống khoai tây do nông dân tự chọn hoặc nhập của Trung Quốc.

Theo Kỹ sư Đoàn Thị Kim Tứ, Phó Giám đốc Trung tâm Khảo nghiệm Khuyến nông, Khuyến ngư Thái Bình, mỗi năm Thái Bình cần 4-5 ngàn tấn giống khoai tây nguyên chủng nhập từ Châu Âu. Tuy nhiên, nguồn giống nhập từ nước ngoài về giá thành cao, trồng không có lãi. Trên địa bàn Thái Bình đã và đang tồn tại khá nhiều chủng loại giống khoai tây được chọn từ khoai tây thương phẩm, đóng bao gửi bảo quản trong các kho lạnh để làm giống cho vụ đông năm sau. Giống được sử dụng phần lớn đều thuộc đời thứ 5, thứ 6 chất lượng rất kém, không loại được củ từ những cây nhiễm sâu bệnh, do vậy, khi trồng tỷ lệ khoai mắc bệnh héo xanh, xoắn lá cao, năng suất thấp, chất lượng củ không đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Nhằm nhân nhanh giống khoai tây sạch bệnh và tạo củ chất lượng cao, nhóm thực nghiệm gồm Kỹ sư công nghệ sinh học: Nguyễn Văn Nghiễm và hai cộng sự là kỹ sư: Đoàn Thị Hằng và Nguyễn Thị Hạnh đã tiến hành nuôi cấy mô và nhân giống khoai tây bằng công nghệ mới từ năm 2009. Giống khoai tây nguyên chủng nhập ngoại được các kỹ sư tách đỉnh sinh trưởng (tên khoa học gọi là Merstem) trên thiết bị kính hiển vi. Mỗi đỉnh sinh trưởng nhỏ khoảng 1 micromet, được tách và nuôi cấy trong ống nghiệm. Mỗi một củ giống có thể tách được rất nhiều đỉnh sinh trưởng, tương đương với số lượng cây giống được nhân lên. Sau một thời gian ngắn, đỉnh sinh trưởng này phát triển thành một cây khoai tây với nguồn gốc nguyên chủng. Cây khoai nhân giống phát triển đến kích cỡ hợp lý có thể đưa ra ương trồng và bước tiếp theo là chuyển giao cho nông dân trồng trên đất.

Giống khoai tây nuôi cấy mô đã được nhóm kỹ sư đưa vào trồng thử nghiệm trên đồng ruộng Vũ Công (Kiến Xương) với diện tích 1,4 mẫu. Vụ đông năm 2010-2011, nhóm tiếp tục trồng thực nghiệm trên đồng ruộng Nguyên Xá (Vũ Thư) với diện tích 3ha, đạt kết quả khả quan, tỷ lệ củ cho thu hoạch đạt năng suất và chất lượng cao, vỏ sáng đều. Kết quả này chứng minh giống khoai tây được nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô hoàn toàn sạch bệnh, sinh trưởng tốt và thích ứng nhanh với điều kiện môi trường, tiểu khí hậu ở Thái Bình.

Được sự giúp đỡ của Sở Khoa học – Công nghệ Thái Bình, dự án: “Ứng dụng khoa học kỹ thuật xây dựng mô hình sản xuất giống khoai tây sạch bệnh tại Thái Bình” đang được Trung tâm Khảo nghiệm - Khuyến nông - Khuyến ngư Thái Bình tiến hành trồng thử nghiệm theo phương pháp thủy canh và khí canh. Kỹ sư Nguyễn Văn Nghiễm cho biết: Công nghệ thủy canh đã có từ lâu, đó là phương pháp trồng cây trên nước. Nhược điểm của cách trồng này là tốn nhiều nước, thiết bị chứa nước giá thành đắt, nên giá trị thu hoạch không cao. Phương pháp khí canh là công nghệ trồng cây hoàn toàn mới, dinh dưỡng nuôi cây được phun trực tiếp vào rễ cây. Toàn bộ diện tích gieo trồng trong nhà kính hoặc mái che nilon. Cây trồng trên tấm xốp, phía dưới là khoang chứa làm bằng vật liệu dễ tìm, đòi hỏi che kín, không có ánh sáng để cây dễ dàng tạo củ. Phương pháp này đem lại hiệu quả là môi trường trồng cây sạch, không cần dùng thuốc trừ sâu bệnh, chu trình khép kín từ trồng đến thu hoạch, tiết kiệm nước và dinh dưỡng do có thể điều khiển được thời gian phun dinh dưỡng cho cây, cây sinh trưởng nhanh và cho năng suất cao, kiểm soát được môi trường nuôi trồng. Cụ thể giảm 98% chi phí về nước, giảm 95% chi phí về phân bón, giảm 99% chi phí về thuốc bảo vệ thực vật (do không phải phun thuốc trừ sâu, bệnh); tăng năng suất cây trồng từ 45% lên 75%. Tiết kiệm chi phí về củ giống,  hệ số nhân cây có thể đạt 7-11 lần/tháng, năng suất có thể đạt 20-60 củ/cây (tùy thuộc vào giống).

Triển vọng về giống khoai tây nguyên chủng được nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô và gieo trồng theo phương pháp khí canh đang mở ra hướng sản xuất khoai tây thương phẩm giá trị kinh tế cao, đồng thời hứa hẹn phát triển một nền sản xuất nông nghiệp sạch ở Thái Bình.

Bài, ảnh: Lê Quang Viện