Thuở xưa những hội lớn ở Thái Bình là niềm vui say của khách trảy hội với quang cảnh “sáng rối tối chèo”. Ngoài ra, mỗi hội lại có những tục thi riêng gắn với huyền thoại về sự tích, hành trạng của vị thần được thờ và những tục múa gắn với nghi thức tín ngưỡng.

Những năm gần đây, hội làng mùa xuân ở Thái Bình có tới gần 20 điệu múa dân gian được duy trì. Có những điệu múa mang tính phổ biến trong nhiều hội như múa trống trắc, múa sênh tiền mõ lộn, múa lân, múa phượng, múa tứ linh, múa cờ, múa rồng... còn có những điệu múa chỉ trong nghi thức tế Thánh ở một số hội như múa quạt, múa đèn, múa dâng hương dâng hoa, múa chèo đò, múa kéo chữ. Có những điệu múa cổ chỉ gắn với nghi lễ trong một hội thường được gọi là tục múa, gắn với truyền thuyết về vị thần của làng thờ. Ví dụ múa ông Đùng bà Đà ở hội làng Quang Lang (Thái Thụy); múa bệt ở hội làng Vọng Lỗ, múa bát dật ở hội làng Lộng Khê (Quỳnh Phụ); múa ếch vồ, chèo chải cạn ở hội chùa Keo (Vũ Thư); múa giáo cờ giáo quạt ở hội làng Thượng Liệt (Đông Hưng)...

Thuở trước, có những làng khai hội vui xuân ngay từ sáng ngày mồng một tết Nguyên đán và đến hết ngày mồng ba, mồng bốn mới dã hội. Những năm gần đây, một số hội làng tiêu biểu ở Thái Bình được khai hội vào những ngày đầu xuân thường có sức cuốn hút khách gần, khách xa vui xuân vui hội.

Hội xuân làng Tống Vũ (thành phố Thái Bình), ngày mồng 2 tết với nhiều trò đua tài cổ truyền mà sôi động nhất là các trò chơi đu và thi nấu cơm. So với tục thi nấu cơm ở các hội làng khác của Thái Bình thì tục thi nấu cơm trong hội xuân làng Tống Vũ có nhiều việc phải tiến hành đồng thời như giã gạo, sàng sẩy, mò trứng, bắt vịt, leo cây chuối lấy lửa, nấu cơm…

Ngày mồng 4 tết, có tới mấy chục làng ở Thái Bình khai hội. Ngoài hội chùa Keo (Vũ Thư) vốn thu hút đông đảo khách trảy hội trong vùng thì hội làng La Vân (Quỳnh Phụ) với tục trình nghề sĩ - nông - công - thương cũng có sức cuốn hút du khách nhiều nơi về thưởng ngoạn.

Hội đình Tống Thỏ (thành phố Thái Bình), hội đền Vua Rộc (Kiến Xương) ngày mồng 5 tháng Giêng là những hội có sức cuốn hút du khách xa gần tìm đến.

Ngày mồng 6 tháng Giêng, nhiều làng trong tỉnh khai hội với những hội lớn. Hội Lạng (Vũ Thư) ngoài những lễ thức được giữ gìn từ thuở sơ khai còn có nhiều trò đua tài, thi khéo mà đặc sắc nhất là tục thi cỗ chay hàng giáp. Hội làng Hới (Hưng Hà) với tục thờ trạng Trạng Chiếu, là hội chợ chiếu và tục trình nghề dệt chiếu cuốn hút thợ dệt chiếu các làng về tế tổ nghề về xem thi dệt.

Hội làng Tài Giá (Quỳnh Phụ) ngày mồng 7 tháng Giêng với tục múa kéo chữ được duy trì công phu, bài bản vào bậc nhất nhì trong cả nước.

Hội đền Hét thuộc làng Bích Du (Thái Thụy) ngày mồng 8 tháng Giêng với nhiều nghi thức rước tế, nhiều trò đua tài, giải trí mang sắc thái riêng của cư dân miền biển như đi khoeo, đua thuyền, vật đô, vật lão, kéo co, vật cầu.
Hội chùa Múa (Vũ Thư) ngày mồng 9 tháng Giêng có đám rước độc đáo, hiếm thấy trong các hội làng ở châu thổ Bắc Bộ với tục rước kiệu quay trên sông nước.

Ngày mồng 10 tháng Giêng, trong tỉnh có hàng chục làng khai hội. Hội làng Thượng Liệt (Đông Hưng) là một trong những hội làng độc đáo gắn với tục múa giáo cờ giáo quạt. Hội đền Thuận Nghĩa (Thái Thụy) có tục hầu bóng, hát văn và tục đua trải thu hút sự tham gia của cư dân đi biển…

Sang tháng 2 âm lịch, số lượng hội xuân trong tỉnh cũng không kém tháng Giêng nhưng lại có một số hội rất đặc sắc, đáng được xếp vào danh mục trong từ điển lễ hội của Việt Nam như:

Làng Đông Linh (Quỳnh Phụ) mở hội vào trung tuần tháng 2 với tục gói chiếc bánh chưng khổng lồ, vốn xa xưa đã đi vào câu phương ngôn “Cây xôi làng Lày, bánh dày làng Lý, bánh chưng làng Nghìn”.

Hội đình Các Đông (Thái Thụy) mở vào trung tuần tháng 2, ngoài các nghi thức rước, tế, lễ còn có các trò chơi truyền thống và hiện đại như kéo co, đi cầu phao, bóng đá, bóng chuyền…

Trong kho tàng dân gian của người Việt có câu: “Tháng Giêng là tháng ăn chơi, tháng hai cờ bạc, tháng ba hội hè”. Hội của các làng được mở vào tháng ba thường là hội lớn thu hút khách xa gần.

Làng Lộng Khê (Quỳnh Phụ) khai hội từ ngày 21/3 và kéo dài đến hết ngày 1/4 với nhiều lễ thức cổ thờ quốc sư Dương Không Lộ và Thái úy Lý Thường Kiệt, có các trò chơi, trò diễn đặc sắc như đốt cây đình liệu, múa kéo chữ, đặc biệt là tục múa bát dật độc đáo.

Hội đền Hệ (Thái Thụy) được mở theo sự lệ chính vào các ngày 10, 11, 12/3, mang tính hội vùng. Vì là ngôi đền thờ ở ven sông nên dân vạn chài thường tìm về lễ bái, hầu bóng.

Miếu Hai Thôn (Vũ Thư) mở hội vào ngày 10 - 13 tháng 3 quy tụ nhân dân các làng lân cận, mang tính hội vùng. Ngoài sự lệ mang tính quốc tế còn có các trò vật võ, tổ tổm, hát chèo, chọi gà.

Đền Cửa Lân (Tiền Hải) mở hội vào ngày 10 - 12/3 với các nghi thức rước nước, hầu bóng, hát văn. Những năm gần đây, không gian hội ngày một mở rộng. Các giá đồng, các đoàn tế nhiều nơi đổ về. Các trò trong hội cũng được bổ sung thêm như cờ tướng, tổ tôm, chọi gà, cầu leo, hát chèo...

Làng Phụng Công (Quỳnh Phụ) khai hội vào ngày 15/3 có tục múa kéo chữ gắn với hình thức luyện binh của các tướng lĩnh nhà Trần trên vùng đất này.

Đền Tân La (Hưng Hà) từng được coi là một thắng cảnh giữa đồng bằng, là một trong số ít ngôi đền có kiến trúc đá đồ sộ ở Thái Bình. Hội đền Tân La được khai hội vào ngày 10, chính hội vào ngày 18/3. Từ cổ xưa là một hội lớn ở Bắc Bộ, những năm gần đây hội đền Tân La thường có hàng vạn lượt du khách tìm về trảy hội.

Hội Sáo Đền (Vũ Thư) mở vào hạ tuần tháng 3 hàng năm với tục thi diều sáo, thi hát chèo, thi nấu cơm, vật, võ…

Hội làng Vọng  Lỗ (Quỳnh Phụ) duy trì từ ngày 20 đến hết tháng 3. Hai ngày 27, 28/3 được coi là đại lệ. Cho đến nay, các lễ thức cổ truyền gắn với tục múa bệt đuổi hổ được dân làng Vọng Lỗ vẫn còn sùng tín và duy trì nghiêm cẩn.

Đền Đồng Xâm (Kiến Xương) khai hội vào ngày mồng 1/4 có tục tế tổ nghề chạm bạc với sự tham gia của các phường thợ kim hoàn từ nhiều nơi đổ về. Trong hội thường có nhiều lễ thức, nhiều trò chơi, trò diễn, trò đua tài như đấu roi, đấu vật, hát chèo, hát ca trù. Sôi nổi, hấp dẫn nhất là tục đua trải.

Cho đến nay, nhiều người vẫn quan niệm thế mạnh của du lịch Thái Bình là du lịch văn hóa. Hội làng mùa xuân của các làng trong tỉnh là một điểm nhấn của du lịch văn hóa. Việc giới thiệu và quảng bá nét đẹp, nét hay trong từng lễ hội theo niên lịch, theo các tuyến du lịch là cần thiết để phát triển ngành du lịch vốn đang chưa phát triển tương xứng với tiềm năng vốn có ở Thái Bình.

Nguyễn Thanh
(Kiến Xương)